Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
шаравы́
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
шаравы́ |
шарава́я |
шараво́е |
шаравы́я |
| Р. |
шараво́га |
шараво́й
шараво́е |
шараво́га |
шаравы́х |
| Д. |
шараво́му |
шараво́й |
шараво́му |
шаравы́м |
| В. |
шаравы́ (неадуш.)
шараво́га (адуш.) |
шараву́ю |
шараво́е |
шаравы́я (неадуш.)
шаравы́х (адуш.) |
| Т. |
шаравы́м |
шараво́й
шараво́ю |
шаравы́м |
шаравы́мі |
| М. |
шаравы́м |
шараво́й |
шаравы́м |
шаравы́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
бараба́нна-шаравы́
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
бараба́нна-шаравы́ |
бараба́нна-шарава́я |
бараба́нна-шараво́е |
бараба́нна-шаравы́я |
| Р. |
бараба́нна-шараво́га |
бараба́нна-шараво́й
бараба́нна-шараво́е |
бараба́нна-шараво́га |
бараба́нна-шаравы́х |
| Д. |
бараба́нна-шараво́му |
бараба́нна-шараво́й |
бараба́нна-шараво́му |
бараба́нна-шаравы́м |
| В. |
бараба́нна-шаравы́ (неадуш.)
бараба́нна-шараво́га (адуш.) |
бараба́нна-шараву́ю |
бараба́нна-шараво́е |
бараба́нна-шаравы́я (неадуш.)
бараба́нна-шаравы́х (адуш.) |
| Т. |
бараба́нна-шаравы́м |
бараба́нна-шараво́й
бараба́нна-шараво́ю |
бараба́нна-шаравы́м |
бараба́нна-шаравы́мі |
| М. |
бараба́нна-шаравы́м |
бараба́нна-шараво́й |
бараба́нна-шаравы́м |
бараба́нна-шаравы́х |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
шаравы́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да шара (у 1 знач.). Шаравая паверхня. // Які мае форму шара; шарападобны. Шаравая маланка. Шаравыя міны.
2. Які мае ў сваёй будове, канструкцыі шарападобныя часткі. Шаравы клапан. □ Шаравыя млыны таксама мяняць трэба на больш моцныя. Карамазаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шарні́р, ‑а, м.
Рухомае злучэнне дэталей, канструкцый, якое дазваляе змацаваным часткам паварочвацца пад вуглом. Шаравыя шарніры. Устаноўка на шарнірах.
[Ням. Scharnier.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГАЛА́КТЫКА
(ад познагрэч. galaktikos малочны, млечны),
гіганцкая зорная сістэма, да якой належаць Сонца і ўся Сонечная сістэма разам з Зямлёй. У яе ўваходзяць не менш за 100 млрд. зорак (іх агульная маса каля 1011 мас Сонца), міжзорнае рэчыва (газ і пыл, маса якіх каля 0,05 масы ўсіх зорак), касм. часціцы, эл.-магн. і гравітацыйнае поле.
Структура Галактыкі неаднародная. Адрозніваюць 3 асн. падсістэмы: сферычную (гала) — шаравыя скопішчы, чырвоныя гіганты, субкарлікі, пераменныя зоркі тыпу RR-Ліры, якія рухаюцца вакол цэнтра мас Галактыкі па выцягнутых арбітах у разнастайных напрамках і не ўдзельнічаюць у вярчэнні галактычнага дыска; прамежкавую (дыск) — большасць зорак галоўнай паслядоўнасці, у т. л. Сонца, зоркі-гіганты, белыя карлікі, планетарныя туманнасці; скорасць іх вярчэння мяняецца з адлегласцю ад цэнтра; узрост — некалькі млрд. гадоў; плоскую (тонкі дыск ці спіральныя рукавы) — маладыя зоркі, міжзорны газ і пыл, доўгаперыядычныя цэфеіды, пульсары, многія галактычныя крыніцы гама-, рэнтгенаўскага і інфрачырвонага выпрамянення; узрост гэтых зорак не большы за 100 млн. гадоў, яны не паспелі значна аддаліцца ад месцаў свайго нараджэння, таму спіральныя галіны Галактыкі лічаць месцам утварэння зорак. Цэнтральная вобласць Галактыкі (ядро) знаходзіцца ў напрамку сузор’я Стралец і заслонена ад зямнога назіральніка міжзорнымі воблакамі касм. пылу і газу. Памеры ядра Галактыкі больш за 1000 пк. Яно з’яўляецца крыніцай магутнага радыевыпрамянення, што сведчыць пра актыўныя працэсы, якія адбываюцца ў ім. Самая знешняя частка сферычнай падсістэмы — карона Галактыкі радыусам каля 70 кпк і масай, у 10 разоў большай за масу ўсёй астатняй Галактыкі. Сонца, знаходзіцца на адлегласці 8,5 кпк ад цэнтра, амаль дакладна ў плоскасці Галактыкі, і аддалена ад яе на Пн прыблізна на 25 кпк Скорасць вярчэння Сонца вакол цэнтра Галактыкі 230 км/с. Для зямнога назіральніка зоркі канцэнтруюцца ў напрамку плоскасці Галактыкі і зліваюцца ў бачную карціну Млечнага Шляху. Знаходжанне Сонца паблізу плоскасці Галактыкі ўскладняе даследаванне нашай зорнай сістэмы.
Літ.:
Марочник Л.С., Сучков А.А. Галактика. М., 1984;
Воронцов-Вельяминов Б.А. Очерки о Вселенной. 8 изд. М., 1980;
Климишин И.А. Открытие Вселенной. М., 1987.
Н.А.Ушакова.
т. 4, с. 448
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)