чэ́знуць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. чэ́зну чэ́знем
2-я ас. чэ́знеш чэ́знеце
3-я ас. чэ́зне чэ́знуць
Прошлы час
м. чэ́знуў чэ́злі
ж. чэ́зла
н. -
Дзеепрыслоўе
цяп. час чэ́знучы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

чэ́знуць, -ну, -неш, -не; чэз, -зла; -ні; незак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Станавіцца чэзлым (у 1 знач.).

Ад засухі чэзла ўсё на полі.

2. Губляць здароўе, сілы.

Хлопчык чэз на вачах.

3. Станавіцца менш выразным, змяншацца, прападаць.

На світанні зоркі на небе чэзлі, станавіліся нябачнымі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чэ́знуць несов. ча́хнуть, хире́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чэ́знуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. чэз, ‑ла; незак.

1. Станавіцца чэзлым (у 1 знач.). У гарачыню, у лета, калі скрозь на падворках у нашай вёсцы жаўцела і перасыхала трава, калі на вуліцы быў гарачы, як прысак, жоўты пясок, калі вяла і скручвалася ў трубку лісце на бэзе, а на полі гінула і чэзла ўсё, у нашай хаце збіраліся кабеты і ішлі на рэчку сыпаць мак, каб быў дождж. Адамчык. Яблыня.. раптоўна пачала чэзнуць, вянуць. Лісточкі і пялёсткі зморшчыліся, абамлелі. М. Ткачоў.

2. Губляць здароўе, сілы, знясільвацца. — То што ж мне рабіць з вамі? — пачала ламаць рукі маці. — Сядзець ды глядзець, як вы [дзеці] марнееце ды чэзнеце? — яна заплакала. Сачанка. Прыбітыя горам бацька і маці бачаць, як на вачах чэзне дачка. Кудраўцаў.

3. перан. Станавіцца менш яркім, цямнець; гаснуць. Чэзлі цьмяныя фарбы захаду на спадах гор, хмурнела далеч. Надыходзіла ноч. Самуйлёнак. Касцёр то ярчэў, то чэз... Сябры, што разам хадзілі, Змахнуўшы слязу з вачэй, Ядлоўцавы дым вінілі. Кляўко. // Змяншацца, радзець, станавіцца менш выразным; знікаць. Прадвесне пеўня паіць з верхаводкі, сумёт зляжалы ўвачавідкі чэзне. Пысін. Чэзла, адступала нязвыкласць і прыходзілі ўпэўненасць, адчуванне павагі і даверу да складанай і магутнай тэхнікі, што была вакол. Савіцкі. І не дзіва, што чэзне туман, Што, народжаная ўначы, З павароткаю кожнай адходзіць зіма, Пасля студзеня ўладна прыходзіць май, Гучна звонячы ў сонечны шчыт. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чэ́знуць

1. (траціць здароўе) dahínsiechen vi (s); dahínschwinden* vi (s);

чэ́знуць ад тугі́ vor Séhnsucht vergéhen*;

2. (пра расліны) verkümmern vi (s)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

чаўрэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; незак. (разм.).

Чэзнуць; марнець, гібець; станавіцца хваравітым, нядужым.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ча́хнуть несов. чэ́знуць, со́хнуць; марне́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

languish [ˈlæŋgwɪʃ] v. fml ча́хнуць, чэ́знуць, марне́ць, знемага́ць

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

чаўрэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; незак.

Разм. Чэзнуць; марнець, гібець.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

марне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.

1. Засыхаць, чахнуць, чэзнуць.

Сад марнее без дажджу.

2. Гібець, чахнуць (пра чалавека).

М. ад нуды.

3. Занепадаць, марна прападаць.

Марнее зямля.

|| зак. змарне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)