Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
тузе́мец, -мца, мн. -мцы, -мцаў, м.
Ураджэнец, карэнны жыхар якой-н. краіны або мясцовасці (звычайна аддаленай ад цэнтраў цывілізацыі); абарыген.
|| ж.тузе́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тузе́мец, -мца м.тузе́мец
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тузе́мец тубы́лец, -льца м.; тузе́мец, -мца м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тузе́мец, ‑мца, м.
Ураджэнец, карэнны жыхар якой‑н. краіны або мясцовасці (звычайна аддаленай ад цэнтраў цывілізацыі) у процілегласць прыезджаму або чужаземцу; абарыген. Праўда, даўно ўжо мінулі тыя часы, калі туземцы лічылі белых за багоў.Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тузе́мецм.гл. тубылец
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Тузе́мец ‘карэнны жыхар якой-небудзь краіны, мясцовасці, абарыген’ (ТСБМ), ст.-бел.туземець: ꙗко…родивыисѧ оу васъ (Скарына, ГСБМ), сюды ж тузе́мскі ‘мясцовы паводле паходжання, прадукцыі’ (Нас.), тузе́мшчына ‘мясцовы выраб’ (там жа). Запазычана з ц.-слав.тъземьць ‘мясцовы жыхар’ (Арол, 4, 114), параўн. укр.тузе́мець, рус.тузе́мец, польск.tuziemiec, чэш.tuzemec ‘тс’. Паводле Праабражэнскага (Труды ИРЯ, 1, 14), Фасмера (4, 115), лексема ўтворана ад ту‑ ‘тут’ і земьць ‘прыродны жыхар’. Не выключана, аднак, утварэнне ад тъ ’гэты’ < прасл.*tъ ‘тс’ і земьць ‘жыхар’ (< *zem‑ьcь ад *zemь ‘зямля’) — ‘жыхар гэтай зямлі’, параўн. аналагічнае рус.-ц.-слав.сеземьць ‘туземец’ (Сразн., 3, 324), стараж.-рус.тоземьць ‘жыхар той зямлі’. Апошняе схіляе да думкі пра першасную форму з *tъ‑, а формы з *tu‑ — вынік народнай этымалогіі (ESJSt, 17, 1004).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абарыге́н, -а, мн. -ы, -аў, м.
Карэнны жыхар краіны, мясцовасці; туземец, аўтахтон.
|| прым.абарыге́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ту́былец, -льца м.тузе́мец; абориге́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тубы́лец, -льца, мн. -льцы, -льцаў, м.
Тое, што і туземец.
|| ж.тубы́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак.
|| прым.тубы́льскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)