тогда́

1. нареч. тады́;

тогда́ он был мо́лод тады́ ён быў малады́;

я жила́ тогда́ в Рогачёве я жыла́ тады́ ў Рагачо́ве;

2. в знач. соотносительного слова тады́;

когда́ прочита́ю кни́гу, тогда́ занесу́ её вам калі́ прачыта́ю кні́гу, тады́ занясу́ яе́ вам;

3. в составе сложного подчинительного союза тогда́ как: тады́ як, у той час як, хоць, калі́;

он хо́дит, тогда́ как до́лжен лежа́ть ён хо́дзіць, у той час як (калі́) паві́нен ляжа́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тогда

Том: 33, старонка: 335.

img/33/33-335_1693_Тогда.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

тады́

1. нареч., в разн. знач. тогда́;

я тады́ жыў у вёсцы — я тогда́ жил в дере́вне;

я ху́тка вярну́ся, тады́ і пагаво́рым — я ско́ро верну́сь, тогда́ и поговори́м;

2. союз тогда́;

не хо́чаш? Ну, тады́ не трэ́ба — не хо́чешь? Ну, тогда́ не на́до;

калі́ вы́расцеш, тады́ аб усі́м даве́даешся — когда́ вы́растешь, тогда́ обо всём узна́ешь;

тады́ яксоюз тогда́ как

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ча́сам и часа́мі нареч. тогда́, времена́ми, поро́й, подча́с; ко́е-когда́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тагды́ ’тады; часам, калі-нікалі’ (ТСБМ), ’тады; потым’ (Сцяц., Ян.), ’тады’ (Сержп. Прымхі; віл., Жд. 3), ’у той час, перыяд’ (Сл. ПЗБ), тогды́ ’тс’ (ТС, ПСл), ’у той час, пасля таго’ (пруж., беласт., Сл. ПЗБ), тогды́‑сёгды́ ’час ад часу’ (ТС), тагды́‑сягды́ ’калі-нікалі’ (в.-дзв., Шатал.), сюды ж фанетычныя варыянты тагдэ́ ’пасля таго, потым’ (Сл. ПЗБ), тогдэ́ ’ў той час, пасля таго’ (кам., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), тоўды́ ’тс’ (ПСл), товді ’тс’ (Сл. Брэс.), а таксама тагды́шні ’тадышні’ (Нас.); ст.-бел. тогды, тагды ’тады’ (Альтбаўэр, КГС). Укр. тогді́, дыял. товді́, тоўді́, рус. тогда́, дыял. тогды́, товды́, то́жды, стараж.-рус. тогда, тъгда, тъгды, тогды, толды, ст.-польск. tegdy, в.-луж. tehdy, н.-луж. tegdy, чэш., славац. tehda, tehdy, балг. тога́(ва), макед. тога, тогай, тогаш, ст.-слав. тогда, тъгда, тогъда, тьгда, тодга ’тады, у той час’. Прасл. варыянты *togdy/*tъgdy ’тады’ з указальнага займенніка *to (Шустар-Шэўц, 1502 да *to‑ дадае яшчэ *te‑ і tъ‑ з дыялектнай дыферэнцыяцыяй у славянскіх мовах яшчэ з праславянскіх часоў) і фарманта ‑gdy (ESSJ SG, 2, 667–671) або *gъdy (Борысь, 630). Паводле Карскага (2–3, 417), тут выступае форма Тв. скл., як і ў ст.-бел. всегды ’заўсёды’, иногды ’часам’ і пад. Першая частка звычайна супастаўляецца з літ. tadà, tad ’тады’, усх.-літ. tadù, ст.-інд. tadā́, вед. tadānīm, tadāmm, авест. taẟa (Фасмер, 4, 68–69; ЕСУМ, 5, 590). Адносна другой часткі *‑gdy на падставе лат. tagad (< *tagadi) ’цяпер’, укр. тогід ’у мінулым годзе’ мяркуецца, што гэта склонавая форма ад прасл. *godъ, менавіта Р. скл. адз. л. *goda (Мюленбах-Эндзелін, 4, 122–123; другасны ўплыў іменных склонавых флексій у адносінах да фіналі прасл. *kǫdy дапускае ЭССЯ, 12, 53; гл. таксама Карскі, 1, 103), але невытлумачальным, на думку Фасмера (там жа), застаецца перасоўванне націску на канчатак. Верагоднасць іншых версій (кантамінацыі *toga/*tъga + *toda/*tъda ці існаванне зыходнага *to‑kъda) цяжка давесці. Гл. тады́.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Rastro dentato prata parata dato

Касі лугі, калі паспелі.

Коси луга, когда созрели.

бел. Ідзі, пакуль дзверы адчынены, бо потым не дасі рады. Лаві рыбку, як ловіцца.

рус. Когда дрова горят, тогда и кашу варят. Коси, коса, пока роса. Из воска надо лепить, когда он мягок. Когда в печи жарко, тогда и варко. Пей, пока колодец рядом. Когда торг, тогда и с возом.

фр. Chaque chose en son temps (Всему своё время).

англ. Make hay while the sun shines (Собирай сено, пока светит солнце).

нем. Trinke, wenn du am Brunnen bist (Пей, когда ты у колодца).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

жеII частица (после гласных) ж, (после согласных) жа; (при указании тождества — обычно) са́мы;

когда́ же мы пойдём? калі́ ж мы по́йдзем?;

тот же той са́мы, той жа;

тогда́ же тады́ ж;

смотри́ же! глядзі́ ж!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Anima sator calcat favum

Сытая душа топча мёд.

Сытая душа топчет мёд.

бел. Са скуры лупіцца і смаку не чуе. Наеўся, напіўся і царам зрабіўся.

рус. Сытой мышке и сало не вкусно. Жирный кот на мышей не охотится. Мышь сыта ‒ мука горька. Сыт поросёнок ка шу не ест. Сыта душа не берёт барыша.

фр. A ventre plein toute viande est amère (На полный/набитый живот любое мясо горькое).

англ. He that is warm thinks all so (Кто в тепле ‒ думает, что и всем тепло).

нем. Wenn die Maus satt ist, schmeckt das Mehl bitter (Когда мышь сыта, тогда и мука горька).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Sero est in periculis consilium quaerere

Позна шукаць параду ў час небяспекі.

Поздно искать совет во время опасности.

бел. He тады сабак карміць, як на паляванне ісці. Не тады вучыцца плаваць, як вада ў рот цячэ.

рус. Не тогда кормить да поить, когда корову доить. Поздно щуке на сковороде вспоминать о воде. Схватился Савва, как жена сшила саван.

фр. Après fait ne vaut souhait (После дела не стоит спрашивать совета).

англ. It is late to seek advice after you have run into danger (Попав в беду, поздно спрашивать совета).

нем. Unzeitige Gabe ist nicht dankenswert (Несвоевременное подношение недостойно благодарности).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Dum ferrum candet, tundito

Куй жалеза, пакуль яно гарачае.

Куй железо, пока оно горячее.

бел. Куй жалеза, пакуль гарачае, бо як астыне, то не ўкуеш. Куй жалеза, пакуль куецца. Гні асіну, пакуль маладая. Трымай, калі злавіў.

рус. Куй железо, пока горячо. Когда железо кипит, тогда его и ковать. Коси, коса, пока роса, роса долой ‒ и ты до мой. До время/до поры точи топоры, а пройдёт пора, не надо и топора. Пора да время дороже золота.

фр. Il faut battre le fer quand il est chaud (Надо ковать железо, пока оно горячее).

англ. Strike while the iron is hot (Куй железо, пока горячо).

нем. Man soll das Eisen schmieden, solange es heiß ist (Куй железо, пока горячо).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)