БЕЛАРУ́СКІХ ТАТА́РАЎ МО́ВА,
першасная цюркская мова татараў, што пасяліліся на тэр. ВКЛ у 14—16 ст. Зыходзячы з таго, што большасць бел. татараў мела крымскае паходжанне і толькі нязначная частка — залатаардынскае (волжскае) ці турэцкае, можна лічыць іх мовай кыпчацкія і агузскія дыялекты крымска-татарскай мовы (на той час яшчэ не уніфікаваныя і не зафіксаваныя ў пісьменстве). Гетэрагеннасць (неаднароднасць па складзе) беларускіх татараў мовы, рассяленне татараў па ўсім ВКЛ, няцюркскае сямейнае асяроддзе (шлюбы татараў-мужчын з беларускамі) абумовілі выцясненне з канца 16 ст. беларускіх татараў мовы бел. і польск. мовамі.
Беларускіх татараў мова мела 8 галосных (а, ы, о, у, и, ё, ю; знакі падаюцца паводле дзеючай крымска-татарскай графікі). У сістэме зычных: глыбоказаднеязычны «гъ», «къ» побач з больш пярэднімі «г», «к»; звонкая афрыката «дж», заднеязычнае «нъ». Сінгарманізм складу і слова. Назоўнікі мелі катэгорыі ліку, склону, прыналежнасці і прэдыкатыўнасці. Прыметнікі паказвалі на ступень інтэнсіўнасці. Дзеяслоў меў катэгорыі часу і асобы, ладу, стану; аддзеяслоўны назоўнік на «-макъ» выступаў у функцыі інфінітыва. У лексіцы шмат араб. і іранскіх запазычанняў.
А.Я.Супрун.
т. 2, с. 463
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕЛАРУ́СКАЕ ЗГУРТАВА́ННЕ ТАТА́РАЎ-МУСУЛЬМА́Н «АЛЬ-КІТА́Б»,
добраахвотная грамадская арг-цыя. Створана ў 1991 на ўстаноўчым з’ездзе ў г.п. Іўе Гродзенскай вобласці. Дзейнічае ў адпаведнасці з існуючым заканадаўствам і прынятым Статутам. Асн. кірункі дзейнасці: абуджэнне гіст. і патрыят. свядомасці бел. татараў, вывучэнне грамадз. гісторыі і гісторыі ісламу, адраджэнне тат. традыцый, культуры, пісьменнасці на аснове араб. графікі. Выдае квартальнік «Байрам» («Свята») на бел. мове і час. «Аль-Ислам» на рус. мове.
І.Б.Канапацкі.
т. 2, с. 396
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
тата́рын
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
тата́рын |
тата́ры |
| Р. |
тата́рына |
тата́р
тата́раў |
| Д. |
тата́рыну |
тата́рам |
| В. |
тата́рына |
тата́р
тата́раў |
| Т. |
тата́рынам |
тата́рамі |
| М. |
тата́рыне |
тата́рах |
Крыніцы:
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
Тата́ры
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы
|
мн. |
| Н. |
Тата́ры |
| Р. |
Тата́р
Тата́раў |
| Д. |
Тата́рам |
| В. |
Тата́ры |
| Т. |
Тата́рамі |
| М. |
Тата́рах |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
сабанту́й, -я, м.
1. У татараў і башкіраў: веснавое народнае свята.
2. перан. Шумлівая пагулянка (разм., жарт.).
З нагоды прыезду гасцей наладзілі с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тата́рскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да татараў, які належыць, уласцівы ім. Татарская мова. Татарскія песні. Татарская культура.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мешчаракі́, ‑оў; адз. мешчарак, ‑а, м.; мешчарачка, ‑і, ДМ ‑чцы; мн. мешчарачкі, ‑чак; ж.
Устарэлая назва татараў-мішароў, якія жывуць у Башкірскай АССР.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бешме́т
(тат. bismet)
верхняя мужчынская вопратка ў татараў і каўказскіх народаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
«БАЙРА́М»
(«Свята»),
штоквартальны гісторыка-этнаграфічны часопіс. Выходзіць у Мінску з 1991 на бел. мове. Выдаецца Бел. згуртаваннем татараў-мусульман «Аль-Кітаб». Друкуе матэрыялы па гісторыі татараў з часу іх пасялення на бел. землях у канцы 14 ст., пра жыццё татараў Паволжа і Крыма, мусульманскіх і цюркскіх краін свету, асновы мусульманскай веры і этыкі і інш.
т. 2, с. 226
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Са́бас ’субота ў яўрэяў’ (Гарэц.), саба́х ’малітва ў татараў’ (Скарбы). З ша́бас (гл.), з асімілятыўнай менай ш > с.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)