тарча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.
1. Узвышацца, уздымацца над паверхняй, вытыркацца ўбок, уперад, уверх і пад.
З-пад снегу тарчалі дошкі.
2. перан. Знаходзіцца дзе-н., назаляючы сваёй непатрэбнай прысутнасцю (неадабр.).
Увесь дзень т. у суседзяў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тарча́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тарчу́ |
тарчы́м |
| 2-я ас. |
тарчы́ш |
тарчыце́ |
| 3-я ас. |
тарчы́ць |
тарча́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
тарча́ў |
тарча́лі |
| ж. |
тарча́ла |
| н. |
тарча́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тарчы́ |
тарчы́це |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
тарча́ць несов., в разн. знач. торча́ть;
ключ ~ча́ў у замку́ — ключ торча́л в замке́;
т. пе́рад вачы́ма — торча́ть пе́ред глаза́ми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тарча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак.
1. Узвышацца, уздымацца над паверхняй, вытаркацца ўбок, уперад, уверх. Абапал ляжалі апусцелыя палі, толькі тарчалі калючыя іголкі ржышча ды пад полем, пабліскваючы на сонцы, плавалі белыя пушынкі павуціння. Сіняўскі. Дзе-нідзе, нібы рэбры, тарчыць з-пад снегу галлё яблынь, абсечанае асколкамі і цяпер абгрызенае зайцамі. Федасеенка. // Не ляжаць гладка, не прыставаць шчыльна да чаго‑н. Абоі тарчаць. // Выпінацца, вытаркацца адкуль‑н. якой‑н. сваёй часткай. [Паштовая скрынка] была прымацавана да ўваходных дзвярэй, на ёй нават вісеў невялічкі замочак, з якога тарчаў такі ж невялікі ключык. Васілёнак.
2. Знаходзіцца дзе‑н., назаляючы сваёй непатрэбнай прысутнасцю. Нейкая жанчына, захутаная ў хустку, падыходзіць да салдата, ледзь соваючы нагамі. Спыняецца непадалёк, глядзіць на Драча. Драч — на яе. [Драч:] Чаго вылупілася?.. Валяй адгэтуль, тут нельга кожнаму тарчаць. Губарэвіч. — Той тып зноў тарчаў у акне, — сказаў наш як шафёр таварышу. Няхай. // Пастаянна бываць дзе‑н., знаходзіцца перад вачыма. [Верхаводка:] Я ж табе казаў, што дарэмна ты [Рамашка] лётаеш сюды дзень у дзень. І мяне прывучыў кожны выхадны дзень тарчаць тут на рэчцы. Губарэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тарча́ць ’выпінацца, выдавацца, вытыркацца; знаходзіцца перад вачыма’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Бяльк.), тарчэ́ць ’тс’ (барыс., Шн. 2; Касп., Сл. ПЗБ; дзісн., Нар. сл.), торча́ць ’тс’ (ТС). Укр. дыял. торча́ти ’тырчаць, выдавацца, выступаць’, рус. торча́ть ’тс’, стараж.-рус. торчати ’тс’, польск. дыял. terczeć ’тс’, каш. tarčec ’тс’, чэш. trčeti ’тс’, славац. trčať ’тс’, старое харв. trčati ’тс’, славен. trčati ’не расці, сядзець (пра дрэва)’. З прасл. *trčati/*trčeti, роднаснага да *strčati/*strčeti (Фасмер, 4, 88; Бязлай, 4, 215; Борысь, 577; SEK, 5, 134; ЕСУМ, 5, 573, 609), гл. тырчаць, стырчаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тырча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.
Тое, што і тарчаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тырча́ць несов., разг., см. тарча́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
торча́ть несов., прям., перен. тарча́ць, тырча́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тарчэ́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тарчу́ |
тарчы́м |
| 2-я ас. |
тарчы́ш |
тарчыце́ |
| 3-я ас. |
тарчы́ць |
тарча́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
тарчэ́ў |
тарчэ́лі |
| ж. |
тарчэ́ла |
| н. |
тарчэ́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тарчы́ |
тарчы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
тарчучы́ |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Тарчэ́ць ’тарчаць’ (мёрск., Нар. сл., Касп.; смарг., Сл. ПЗБ). Гл. тарчаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)