семь сем, род. сямі́;

◊

семь пя́тниц на неде́ле на адзі́н дзень сем пераме́н; як уво́сень — на дзень паго́д во́сем;

семи́ пя́дей во лбу ве́льмі разу́мны;

за семь вёрст киселя́ хлеба́ть (е́хаць) за свет без патрэ́бы;

кни́га за семью́ печа́тями кні́га за сямю́ пяча́цямі;

за семью́ замка́ми за сямю́ замка́мі;

семь пото́в сошло́ (с кого) сем пато́ў сышло́ (з каго).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

семь

Том: 31, старонка: 207.

img/31/31-207_1290_Семь.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

сямёрка ж.

1. разг., в разн. знач. семёрка;

2. (группа живых существ) семь, се́меро;

с. парася́т — семь (се́меро) порося́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сем (род. сямі́) семь;

у сем разо́ў — в семь раз;

у с. сто́лак — все́меро, в семь раз;

с. у пяць — семью́ пять;

◊ кні́га за сямю́ пяча́цямі — кни́га за семью́ печа́тями;

драць с. шкур — драть семь шкур;

сагна́ць с. пато́ў — согна́ть семь пото́в;

сышло́ с. пато́ў — сошло́ семь пото́в;

за сямю́ замка́мі — за семью́ замка́ми;

с. пя́тніц на ты́дні — погов. семь пя́тниц на неде́ле;

с. разо́ў адме́рай, а раз адрэ́ж — посл. семь раз отме́рь — оди́н раз отре́жь;

у сямі́ ня́нек дзіця́ без но́са — посл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́зу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

все́меро нареч. (в семь раз) у сем разо́ў; (в семь частей) у сем сто́лак;

увели́чить все́меро павялі́чыць у сем разо́ў;

сложи́ть, согну́ть все́меро скла́сці, сагну́ць у сем сто́лак;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пя́тница пя́тніца, -цы ж.;

◊

семь пя́тниц на неде́ле погов. сем пя́тніц на ты́дні;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пя́тніца ж. пя́тница;

◊ сем ~ніц на ты́дні — погов. семь пя́тниц на неде́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

се́мью нареч. (при умножении) сем у…;

се́мью семь сем у сем, сем раз па сем.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Сем, Р. скл. сямі́ ‘лік і лічба’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел. седмь, семь, семъ (Альтбаўэр). Укр. сім, Р. скл. семи́, рус. семь, Р. скл. семи́, стараж.-рус. семь, седмь, польск. siedem, палаб. siděm, каш. sėtme, в.-луж. sedom, sydom, н.-луж. sedym, чэш. sedm, славац. sedem, серб.-харв. се̏дам, славен. sédem, балг. се́дем, се́дъм, макед. седум ‘тс’, ст.-слав. седмь. Прасл. *sedmь. Гэта форма з’яўляецца вынікам змяшэння парадкавага лічэбніка *sedmъ і колькаснага *setь (аналагічна і ў ліч. pętь < pętъ, šestь < šestъ); падрабязна гл. Семерэньі, ВЯ, 1967, № 4, 9 і наст. Слав. *setь заканамерна працягвае і.-е. *septṃ‑, параўн. літ. septynì, лат. septiņi, ст.-інд. saptá, грэч. έπτά, лац. septem, ням. sieben ‘тс’; гл. Траўтман, 257; Мюленбах-Эндзелін, 3, 819; Вальдэ-Гофман, 2, 517 і наст. Прычыну захавання ‑d‑ у заходне- і паўднёваславянскіх мовах (параўн. выпадкі з заканамерным яго выпадзеннем plemę < *pledmę, vymę < *vydmę) і страту яго ва ўсходнеславянскіх (Карскі, 1, 352 адзначае, што д выпадае часам у помніках XI ст.) Трубяцкой (ZfslPh, 4, 375 і наст.) тлумачыць розным часам працякання працэсаў асіміляцыі і скарачэння канцавой групы зычных. Гл. таксама Борысь, 545; Сной₁, 557; Фасмер, 3, 599; Шустар-Шэўц, 1396–1397; БЕР, 6, 579; ESJSt, 13, 797; Нов. в рус. этим., 205; SEK, 4, 259–260.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

со́рак со́рок;

◊ с. сарако́ў — со́рок сороко́в;

с. бо́чак арышта́нтаў — семь вёрст до небёс и все ле́сом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)