сем, сямі́, Т сямю́, ліч. кольк. Лік, лічба і колькасць 7.

С. разоў адмерай, а раз адрэж (прыказка).

|| парадк. сёмы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сем (род. сямі́) семь;

у сем разо́ў — в семь раз;

у с. сто́лак — все́меро, в семь раз;

с. у пяць — семью́ пять;

◊ кні́га за сямю́ пяча́цямі — кни́га за семью́ печа́тями;

драць с. шкур — драть семь шкур;

сагна́ць с. пато́ў — согна́ть семь пото́в;

сышло́ с. пато́ў — сошло́ семь пото́в;

за сямю́ замка́мі — за семью́ замка́ми;

с. пя́тніц на ты́дні — погов. семь пя́тниц на неде́ле;

с. разо́ў адме́рай, а раз адрэ́ж — посл. семь раз отме́рь — оди́н раз отре́жь;

у сямі́ ня́нек дзіця́ без но́са — посл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́зу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

сем, сямі, Т сямю, ліч. кольк.

Лік і лічба «7». Напісаць лічбу 7. Сем у пяць. // Колькасць, якая абазначаецца лічбай 7. Сем вучняў. Сем алоўкаў. □ Сем разоў адмерай, а раз адрэж. Прымаўка. Чорт сем пар лапцей стаптаў, пакуль такую пару дабраў. Прыказка.

•••

Драць сем шкур гл. драць.

За сямю замкамі (пячацямі) гл. замок.

Злупіць (садраць) сем шкур гл. злупіць.

Сагнаць сем патоў гл. сагнаць.

Сем карабоў гл. кораб.

Сем пятніц на тыдні ў каго гл. пятніца.

Спусціць (зняць) сем шкур гл. спусціць.

У адзін дзень сем перамен — тое, што і сем пятніц на тыдні (гл. пятніца).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сем ліч síeben;

◊ кні́га за сямю́ пяча́ткамі ein Buch mit síeben Síegeln;

у яго́ сем пя́тніц на ты́дні er ist wétterwendisch

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

Сем, Р. скл. сямі́ ‘лік і лічба’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел. седмь, семь, семъ (Альтбаўэр). Укр. сім, Р. скл. семи́, рус. семь, Р. скл. семи́, стараж.-рус. семь, седмь, польск. siedem, палаб. siděm, каш. sėtme, в.-луж. sedom, sydom, н.-луж. sedym, чэш. sedm, славац. sedem, серб.-харв. се̏дам, славен. sédem, балг. се́дем, се́дъм, макед. седум ‘тс’, ст.-слав. седмь. Прасл. *sedmь. Гэта форма з’яўляецца вынікам змяшэння парадкавага лічэбніка *sedmъ і колькаснага *setь (аналагічна і ў ліч. pętь < pętъ, šestь < šestъ); падрабязна гл. Семерэньі, ВЯ, 1967, № 4, 9 і наст. Слав. *setь заканамерна працягвае і.-е. *septṃ‑, параўн. літ. septynì, лат. septiņi, ст.-інд. saptá, грэч. έπτά, лац. septem, ням. sieben ‘тс’; гл. Траўтман, 257; Мюленбах-Эндзелін, 3, 819; Вальдэ-Гофман, 2, 517 і наст. Прычыну захавання ‑d‑ у заходне- і паўднёваславянскіх мовах (параўн. выпадкі з заканамерным яго выпадзеннем plemę < *pledmę, vymę < *vydmę) і страту яго ва ўсходнеславянскіх (Карскі, 1, 352 адзначае, што д выпадае часам у помніках XI ст.) Трубяцкой (ZfslPh, 4, 375 і наст.) тлумачыць розным часам працякання працэсаў асіміляцыі і скарачэння канцавой групы зычных. Гл. таксама Борысь, 545; Сной₁, 557; Фасмер, 3, 599; Шустар-Шэўц, 1396–1397; БЕР, 6, 579; ESJSt, 13, 797; Нов. в рус. этим., 205; SEK, 4, 259–260.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

се́мью нареч. (при умножении) сем у…;

се́мью семь сем у сем, сем раз па сем.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

сямікра́тны, -ая, -ае.

Зроблены сем разоў, павялічаны ў сем разоў.

У сямікратным памеры.

С. чэмпіён па гімнастыцы (які сем разоў заваяваў гэта званне).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сяміме́сячны, -ая, -ае.

1. Працягласцю ў сем месяцаў.

Сямімесячная хвароба.

2. Узростам у сем месяцаў.

Сямімесячнае дзіця.

3. Пра немаўля: які нарадзіўся неданошаным, праз сем месяцаў пасля зачацця.

Выходжванне сямімесячных (наз.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сёмы, -ая, -ае.

1. гл. сем.

2. ж. Які атрымліваецца пры дзяленні на сем.

Сёмая частка.

3. у знач. наз. сёмая, -ай, ж. Сёмая частка чаго-н.

Адна сёмая.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сямімі́льны, -ая, -ае.

Даўжынёй у сем міль.

◊

Ісці сямімільнымі крокамі — вельмі хутка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)