при́нцип в разн. знач. пры́нцып, -пу м.;
◊
в при́нципе у пры́нцыпе.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэгуляты́ўны книжн. регуляти́вный;
р. пры́нцып — регуляти́вный при́нцип
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
недели́мость непадзе́льнасць, -ці ж.;
при́нцип недели́мости ми́ра пры́нцып непадзе́льнасці све́ту;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пры́нцып, -пу м., в разн. знач. при́нцип;
◊ у ~пе — в при́нципе
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
оста́точный рэ́шткавы, аста́ткавы;
оста́точная деформа́ция тел физ. аста́ткавая дэфарма́цыя цел;
оста́точный при́нцип распределе́ния рэ́шткавы (аста́ткавы) пры́нцып размеркава́ння.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Cujus regio, ejus religio*
Чыя вобласць, таго і вера.
Чья область, того и вера.
бел. У чужой царкве не папраўляй свечак. У чужой царкве абедню не служаць.
рус. В чужой монастырь со своим уставом не ходят. Указчик Ерёма, указывай дома.
фр. Il faut vivre â Rome comme à Rome (Надо жить в Риме так, как живут в Риме).
англ. When in Rome do as the Romans do (В Риме поступай, как римляне).
нем. In Rom tu, wie Rom tut (В Риме поступают так, как поступает римлянин).
* Принцип, устаноўлены ў 1555 г. у выніку Аўгсбургскага міру.
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ЗЕЛЯНКО́Ў Анатоль Ізотавіч
(н. 24.1.1947, в. Крупец Добрушскага р-на Гомельскай вобл.),
бел. філосаф. Д-р філас. н. (1986), праф. (1987). Засл. дз. нав. Беларусі (1996). Скончыў БДУ (1971). Працаваў у АН Беларусі. З 1975 у БДУ (у 1962—66 прарэктар, з 1987 — заг. кафедры філасофіі і метадалогіі навукі). Даследуе праблемы філасофіі, сац. экалогіі, метадалогіі навукі. У 1993 рашэннем міжнар. біягр. цэнтра пры Кембрыджскім ун-це удастоены Ганаровай узнагароды XX стагоддзя ў галіне філасофіі і метадалогіі навукі.
Тв.:
Принцип отрицания в философии и науке. Мн., 1981;
Динамика биосферы и социокультурные традиции. Мн., 1987 (разам з П.А.Вадап’янавым);
Мировоззренческие структуры в научном познании. Мн., 1993 (у сааўт.).
т. 7, с. 53
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
гістары́чны
1. в разн. знач. истори́ческий;
г. працэ́с — истори́ческий проце́сс;
~ная перамо́га — истори́ческая побе́да;
г. пры́нцып — истори́ческий при́нцип;
г. перы́яд — истори́ческий пери́од;
г. факт — истори́ческий факт;
г. рама́н — истори́ческий рома́н;
~ная да́та — истори́ческая да́та;
2. (исторически точный) истори́чный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
БУЛЫ́ГІН Іван Андрэевіч
(9.2.1907, в. Радушкава Пачынкаўскага р-на Смаленскай вобл., Расія — 12.4.1984),
бел. фізіёлаг. Акад. АН Беларусі (1959, чл.-кар. 1956). Д-р біял. н. (1952), праф. (1954). Засл. дз. нав. Беларусі (1967). Скончыў Ленінградскі вет. ін-т (1931). З 1938 у н.-д. ін-тах Расіі, з 1953 дырэктар Ін-та фізіялогіі, адначасова ў 1969—79 акад.-сакратар Аддз. біял. навук АН Беларусі. Навук. працы па механізмах і заканамернасцях інтэрацэптыўных рэакцый арганізма, прынцыпах структурна-функцыян. арганізацыі, узаемасувязях дывергенцыі і канвергенцыі ў дзейнасці перыферычнай і цэнтр. нервовай сістэмы і інш. Дзярж. прэмія Беларусі 1972. Дзярж. прэмія СССР 1978.
Тв.:
Нервные регуляторы вегетативных процессов. Мн., 1978;
Новые принципы структурно-функциональной организации симпатических ганглиев. Мн., 1979;
Взаимосвязь явлений дивергенции и конвергенции как общий принцип деятельности нервной системы. Мн., 1981;
Катехоламины в симпатических ганглиях. Мн., 1983 (разам з В.М.Рэпрынцавай).
Літ.:
Библиография научных трудов академика АН БССР И.А.Булыгина. Мн., 1977.
т. 3, с. 331
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АНТРАПАЛАГІ́ЗМ,
метадалагічная канцэпцыя тлумачэння сусвету, прыроды, грамадства і мыслення праз паняцце «чалавек» як асн. светапоглядную катэгорыю. Пры гэтым чалавек уяўляецца пераважна як з’ява прыроды, г.зн. натуралістычна.
Мае псіхічныя і гнасеалагічныя высновы. У старажытнасці пры адсутнасці дастатковых ведаў у чалавека была псіхічная патрэба пераадолець сваю адчужанасць і залежнасць ад рэальнасці ачалавечваннем гэтай рэальнасці, «насяляючы» яе чалавекападобнымі фантомамі (багамі, духамі і інш.). З пашырэннем ведаў усталявалася сцвярджэнне, што чалавек як вышэйшая істота на лесвіцы эвалюцыі — «мера ўсіх рэчаў». Адсюль і навакольны свет, адлюстраваны ў думках чалавека, можа ўспрымацца як уласнае тварэнне (суб’ектыўны ідэалізм). Вытлумачэнне суб’ектам аб’екта па аналогіі з самім сабой — самы просты і даступны спосаб у пазнанні. Старажытным мадэльным вытокам антрапалагізму быў антрапамарфізм.
Сутнасць антрапаморфных фантомаў думкі адным з першых асэнсаваў стараж.-грэч. філосаф Ксенафан (вобразы багоў людзі лепяць з сябе). Найб. вядомыя прадстаўнікі матэрыяліст. антрапалагізму — К.Гельвецый, Л.Феербах, М.Г.Чарнышэўскі, ідэалістычнага — Ф.Ніцшэ, В.Дзільтэй, Г.Зімель, М.Шэлер. Як метадалаг. прынцып антрапалагізму пашыраны ў філасофіі, сацыялогіі (гл. Антрапасацыягенез), этыцы, эстэтыцы і інш. Марксізм адмаўляў навуковасць антрапалагізму, ажыццяўляў сацыяліст. канструяванне грамадства без усебаковага ўліку асаблівасцяў чалавека, што прывяло да краху яго сац.-паліт. дактрыны.
Літ.:
Чернышевский Н.Г. Антропологический принцип в философии // Чернышевский Н.Г. Избр. филос. соч. М., 1951. Т. 3;
Ницше Ф. По ту сторону добра и зла;
К генеалогии морали: Пер. с нем. Мн., 1992.
А.В.Ягораў.
т. 1, с. 391
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)