но́ж

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. но́ж нажы́
Р. нажа́ нажо́ў
Д. нажу́ нажа́м
В. но́ж нажы́
Т. нажо́м нажа́мі
М. нажы́ нажа́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

нож, нажа́, мн. нажы́, нажо́ў, м.

Прылада для рэзання, якая складаецца з ляза і тронак, а таксама рэжучая частка розных машын, інструментаў.

◊

Без нажа зарэзаць — дапячы каму-н. прыдзіркамі, папрокамі.

На нажах з кім — у варожых адносінах.

Нож у спіну каму — аб подлым, здрадніцкім учынку.

(Як) нож у сэрца — наносіць крыўду, боль, пакуты.

|| прым. нажавы́, -а́я, -о́е.

Нажавая рана.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

нож нож, род. нажа́ м.;

перочи́нный нож сцізо́рык;

складно́й нож склада́нчык, склада́ны но́ж;

◊

быть на ножа́х быць на нажа́х;

э́то — нож в се́рдце гэ́та — нож у сэ́рца;

без ножа́ заре́зать без нажа́ зарэ́заць;

приста́ть с ножо́м к го́рлу прыста́ць з нажо́м да го́рла;

нож в спи́ну нож у спі́ну;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нож (род. нажа́) м., в разн. знач. нож;

склада́ны н. — складно́й нож;

н. бульдо́зера — нож бульдо́зера;

◊ быць на нажа́х — быть на ножа́х;

н. у сэ́рца — нож в се́рдце;

з нажо́м да го́рла прыста́ць — с ножо́м к го́рлу приста́ть;

н. у спі́ну — нож в спи́ну;

без нажа́ рэ́заць (зарэ́заць) — без ножа́ ре́зать (заре́зать);

пад н. — под нож (ложи́ться, лечь и т.п.);

як нажо́м адрэ́заць — как ножо́м отре́зать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Нож 7/536

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

нож, нажа, м.

1. Прылада для рэзання, якая складаецца з ляза і ручкі. Зрабіўшы нажом метку на яліне, дзед важна стаў у баявую позу і падняў пісталет угору. Лынькоў. Шаройка бегаў сам на кухню, прыносіў відэльцы, нажы. Шамякін.

2. Рэжучая частка розных машын, інструментаў. Два калгаснікі завіхаліся каля сячкарні. Адзін падаваў салому ў жолаб пад зубы і нажы, а другі круціў кола спецыяльна прыстасаванаю ручкаю. Колас.

•••

Фінскі нож — кароткі з тоўстай рэжучай часткай нож, які носяць у ножнах.

Без нажа зарэзаць гл. зарэзаць.

Легчы пад нож гл. легчы.

На нажах з кім — у варожых адносінах.

Нож у спіну каму — аб подлым, здрадніцкім ўчынку.

Памерці пад нажом гл. памерці.

Прыстаць з нажом да горла гл. прыстаць.

Тачыць нож гл. тачыць.

Як нажом адрэзаць гл. адрэзаць.

(Як) нож у сэрца — наносіць крыўду, боль, пакуты.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нож м. Mésser n -s, -; Schnéide f -, -n (рэзальная частка інструментаў);

кансе́рвавы нож Bǘchsenöffner m -s, -, Dósenöffner m -s, -;

◊

нож у сэ́рца ein Stich [ein Stoß] ins Herz;

падступі́цца да каго-н. з нажо́м да го́рла j-m das Mésser an die Kéhle setzen;

быць з кім-н. на нажа́х разм. bis aufs Mésser j-m feind sein; j-m spínnefeind sein;

нож у спі́ну ein Dólchstoß in den Rücken;

паме́рці пад нажо́м während der Operatión stérben*;

без нажа́ зарэ́заць ≅ das ist der réinste Mord

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Нож ’нож, рэжучая прылада’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ну͡ож ’тс’ (Бес.), ныж ’тс’ (Сл. ПЗБ), ніж ’тс’ (Дразд.), niż ’сашнік плуга’ (Тарн.), укр. ніж, рус. нож, польск. nóż, чэш. nůž, славац. nôž, в.-луж. nóž, н.-луж. nož, славен. nòž, серб.-харв. но̑ж, макед., балг. нож. Прасл. *nožь, звязана з зано́за, ніза́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нож / маленькі, кішанёвы складаны: сцізорык / з тоўстым клінком, які носяць у похве: фінка / складаны: складанчык (разм.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

нажавы́ гл. нож.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)