мозг, -а і -у, мн. мазгі́, -о́ў, м.

1. -а. Цэнтральны аддзел нервовай сістэмы чалавека і жывёл: нервовая тканка, якая запаўняе чэрап і канал пазваночніка.

Галаўны м.

Спінны м.

Работа мозга.

2. -у. Мяккая тканка, якая запаўняе поласці касцей у чалавека і пазваночных жывёл.

Касцявы м.

3. -у. перан. Розум, разумовыя здольнасці.

4. толькі мн. Ежа, прыгатаваная з мазгоў свойскіх жывёл.

Цялячыя мазгі.

◊

Варушыць мазгамі (разм.) — думаць, разважаць.

Круціць мазгі — выклікаць у каго-н. пачуццё кахання, прывабліваць.

Сушыць мазгі (разм.) — заўзята займацца разумовай працай на шкоду здароўю.

Уцечка мазгоў — эміграцыя людзей разумовай працы.

|| прым. мазгавы́, -а́я, -о́е (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

мо́зг

‘кіруючы цэнтр чаго-н.’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз.
Н. мо́зг
Р. мо́зга
Д. мо́згу
В. мо́зг
Т. мо́згам
М. мо́згу

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

мо́зг

‘розум; нервовая тканка ў поласці касцей’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз.
Н. мо́зг
Р. мо́згу
Д. мо́згу
В. мо́зг
Т. мо́згам
М. мо́згу

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

мо́зг

‘цэнтральны аддзел нервовай сістэмы; орган мыслення ў чалавека’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. мо́зг мазгі́
Р. мо́зга мазго́ў
Д. мо́згу мазга́м
В. мо́зг мазгі́
Т. мо́згам мазга́мі
М. мо́згу мазга́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

мозг (род. мо́зга) м., в разн. знач. мозг;

запале́нне мо́зга — воспале́ние мо́зга;

○ галаўны́ м. — головно́й мозг;

касцявы́ м. — ко́стный мозг;

спінны́ м. — спинно́й мозг;

да мо́зга касце́й — до мо́зга косте́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мозг

1. анат., перен. мозг, род. мо́згу (ум.; нервная ткань) и мо́зга (руководящий центр, орган мышления) м.;

продолгова́тый мозг прадаўгава́ты мозг;

сре́дний мозг сярэ́дні мозг;

2. мозги́ мн., разг. мазгі́, -го́ў;

воспале́ние мозга запале́нне мазго́ў;

3. мозги́ мн., кул. мазгі́, -го́ў;

◊

впра́вить мозги́ упра́віць (уста́віць) мазгі́;

(испо́рченный) до мозга косте́й (сапсава́ны) ушчэ́нт;

мозги́ набекре́нь (у кого) галава́ з ду́рыкамі (у каго);

мозги́ не ва́рят (у кого) галава́ не ва́рыць (у каго), не хапа́е клёпак (у каго), браку́е ро́зуму (у каго, каму), не ўсе до́ма (у каго);

с мозго́м, с мозга́ми з галаво́й, разу́мны, з ро́зумам;

шевели́ть (раски́дывать) мозга́ми варушы́ць мазга́мі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мозг, ‑а і ‑у; мн. мазгі, ‑оў; м.

1. ‑а. Цэнтральны аддзел нервовай сістэмы жывёл і чалавека ў выглядзе рэчыва, якое запаўняе сабой чэрап і канал пазваночніка. Галаўны мозг. Спінны мозг. // Орган мышлення ў чалавека. Свідравала мозг .. страшная думка, і ў той жа час у галаве.. складаўся план дзеяння. Колас.

2. ‑у; перан. Разм. Розум, разумовыя здольнасці.

3. ‑а; перан. Асноўнае ядро, кіруючы цэнтр чаго‑н. Такім чынам быў створаны гарадскі партыйны камітэт, цэнтр, мозг падполля. Новікаў.

4. ‑у. Тканка, якая напаўняе поласці касцей у чалавека і пазваночных жывёл. Касцявы мозг.

5. толькі мн. (мазгі́, ‑оў). Ежа, прыгатаваная з мазгоў некаторых свойскіх жывёл.

•••

Варушыць (круціць) мазгамі гл. варушыць.

Да мозгу касцей — а) усёй істотай, цалкам, поўнасцю. — Я да мозгу касцей бязбожнік. «ЛіМ»; б) вельмі моцна, да апошняй сваёй частачкі. Холад пранікаў да мозгу касцей, балюча сціскаў мускулы. Шамякін.

Капаць на мазгі гл. капаць.

Мазгі (не) вараць — пра кемлівага (някемлівага) чалавека.

Мазгі не на месцы — пра дурнога або псіхічнахворага чалавека.

Сушыць мазгі гл. сушыць.

Уставіць (устаўляць) мазгі гл. ўставіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мозг

т. 10, с. 512

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Мозг 2/318; 7/287; 8/75, 618

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

мозг м

1. анат Ge¦hírn n -s, -e; Hirn n -(e)s, -e;

галаўны́ мозг Ge¦hírn n, Hirn n;

спі́нны мозг Rückenmark n -(e)s;

2. анат (касцявы) Knóchenmark n -(e)s;

3. мн:

мазгі́ (страва) Hirn n, Brégen m -s, -, Brägen m -s, -;

4. (тс мн:

мазгі́) Verstánd m -(e)s; Intellékt m -(e)s;

электро́нны мозг Elektrónen(ge)hirn n;

◊ да мозгу касце́й bis ins Mark; bis auf die Knóchen;

варушы́ць [круці́ць] мазга́мі разм séinen Verstánd ánstrengen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)