лоза́ лаза́, -зы́ ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лоза

Том: 17, старонка: 110.

img/17/17-110_0461_Лоза.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

Лаза́, лоза́ ’кусты і галлё некаторых парод вярбы, вінаграду’ (ТС, ТСБМ, Бяльк., Сл. паўн.-зах.), ’вярба вушастая, Salix aurita L.’ (Кіс.), ’вярба попельная, Salix cinerea’ (Кіс.), лаза белая ’вярба белая, Salix alba L.’ (Касп.). Укр. лоза, рус. лоза, лозина, ст.-рус. лоза ’вінаград’, польск. łoza, ст.-чэш. loza, славац. loza, lodza, славен. lóza, серб.-харв. ло̀за, макед. лоза, балг. лоза, ст.-слав. лоза. Прасл. loza ’гнуткі дубчык, галінка’, пазней ’вярба’, ’вінаградная лаза’. На след першаснай матывацыі наводзяць балг. ло́зя ’віцца, выгінацца, зварочваць’ і літ. lóžinti ’выгінаць, згінаць трохі’ (Слаўскі, 5, 240). Роднаснымі з’яўляюцца літ. lazdà ’кій, арэшнік’, ’націна бульбы, бобу, цыбулі’, lazà ’палка’, ’арэшнік’, лат. lagzda, lazda, lęgzda (аб балт. ‑zd‑, якое адпавядае слав. ‑z‑, гл. Уленбек, KZ, 40, 552–561; Леві, KZ, 40, 422; Слаўскі, SP, 1, 427), ст.-прус. laxde ’тс’, алб. lajthí, lejthí, lethí ’арэшнік’, перс. räz ’лаза’. Магчыма, лаза звязана са слав. lěska ’кій’ (Эндзелін, ИОРЯС, 17, 4, 120). Непераканаўча Бернекер (736): прасл. loza < lasā; неверагодна Махэк (Recherches, 10, 25 і наст.), які параўноўвае лексему з літ. lasà, lèsti ’корм’, ’дзяўбці’; няпэўна звязваць яе са ст.-грэч. ὀ‑λόγινονὀζὦδες (у Гесіхія). Непрымальнымі з’яўляюцца і іншыя версіі, педалічаныя Фасмерам (2, 512–513), Слаўскім (5, 240–241).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

цэлатэ́кс

[ад цэлю(лоза) + лац. tex = плецены]

адзін з замяняльнікаў скуры.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

адубяне́ць сов., разг. отверде́ть, затверде́ть; задубене́ть;

лаза́ ~не́ла, не гне́цца — лоза́ отверде́ла (затверде́ла), не гнётся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Лазі́ца ’дробная і тонкая лаза’ (Нас.), лазіца, лазічка ’лазняк’ (Юрч. Вытв.), серб.-харв. лозица, макед. лозица, лозинка, балг. лозица — памянш. ад лоза ’вінаград’. Бел.-паўд.-слав. словаўтваральная паралель.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

цэлафа́н

[ад цэлю(лоза) + гр. phanos = светлы]

тонкая празрыстая плёнка з цэлюлозы, якая выкарыстоўваецца для ўпакоўкі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

цэлабіёза

[ад цэлю(лоза) + гр. bios = жыццё]

вуглявод з групы дыцукрыдаў, які змяшчаецца ў соку некаторых дрэў; з’яўляецца асноўнай структурнай адзінкай цэлюлозы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

лаза́ ж., в разн. знач. лоза́;

кусты́ лазы́ над рэ́чкай — кусты́ лозы́ над ре́чкой;

пле́сці ко́шыкі з лазы́ — плести́ корзи́ны из лозы́;

вінагра́дныя ло́зы — виногра́дные ло́зы;

○ ні́цая л. — та́льник;

◊ даць лазы́ — зада́ть пе́рцу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Duro flagello mens docetur rectius

Модным бізуном хутчэй навучыш розуму.

Крепкой плетью быстрее научишь уму-разуму.

бел. Біты сабака здалёк бачыць кіёк. Не пабаяўся ківа ‒ пабаішся кія.

рус. Палка нема, а даст ума. За дело побить ‒ уму-разуму учить. Лоза хоть и мука, да впредь наука. Учить дураков ‒ не жалеть кулаков. Бьют не ради мученья, а ради ученья. Кнут не мучит, а добру учит. Кого слова не берут, с того шкуру сдерут.

фр. Qui aime bien châtie bien (Кого очень люблю, [того] и наказываю).

англ. Spare the rod and spoil the child (Пожалей палку ‒ испортишь дитя).

нем. Wer nicht geschunden wird, der nicht erzogen (Кого не мучают, того не воспитывают).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)