Капы́та, капыт ’капыты’, укр. копито, рус. копыто, чэш. kopyto, славац. kopyto, польск. kopyto, в.-луж. kopyto, н.-луж. kopyto, балг. копито, серб.-харв. ко̀пито, славен. kapíto. Існуюць дзве версіі паходжання гэтага праславянскага слова. Першая: ад капаць (параўн. kopać ’капаць і біць нагой, капытам’, ст.-рус. копысати ’выкідваць зямлю капытамі’ (Бернекер, 565; Фасмер, 2, 320). Шпэхт (Der Ursprung, 85) параўноўвае прасл. kopyto і ст.-інд. śapháh, ст.-іран. safa ’капыт’, ст.-ісл. hófr, ст.-в.-ням. huof ’тс’. У абедзвюх версіях нявытлумачанай застаецца суфіксацыя ‑yto, якая не характэрна для славянскай моўнай глебы (вакалізм ‑y‑ даволі рэдка сустракаецца ў фарманце ‑to (SP, 11, 40). Уражвае адсутнасць паралелей у балтыйскіх мовах. Польск. kopać і ст.-рус. копысати маглі атрымаць другаснае значэнне над уплывам kopyto. Можна, аднак, звесці дзве версіі да адной, калі звярнуць увагу на індаеўрапейскія паралелі да прасл. kopati; ст.-грэч. σκάπτω ’капа́ю’, σκάπετος, κάπετος ’капанне’ (і.-е. *(s)k̑ap). Тады ў нашым выпадку можна рэканструяваць пачатковае і.-е. *(s)k̑ з падвойнай рэфлексацыяй у мовах satəm: *(s)k і k̑ (Мартынаў, Слав. аккам., 154).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
капы́т
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
капы́т |
капыты́ |
| Р. |
капыта́ |
капыто́ў |
| Д. |
капыту́ |
капыта́м |
| В. |
капы́т |
капыты́ |
| Т. |
капыто́м |
капыта́мі |
| М. |
капыце́ |
капыта́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
зако́ўка, ‑і, ДМ ‑коўцы, ж.
Пашкоджанне неарагавелай часткі капыта каня пры коўцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падко́ва, -ы, мн. -ы, -ко́ў, ж.
1. Жалезная тоўстая дугападобная пласціна, якая прыбіваецца да конскага капыта для засцярогі ад пашкоджання і слізгацення.
2. Наогул — усякі прадмет або размяшчэнне чаго-н. у такой форме.
|| памянш. падко́ўка, -і, ДМ -ўцы, мн. -і, -ко́вак, ж.
|| прым. падко́ўны, -ая, -ае.
Падкоўнае жалеза.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перадпле́чча, ‑а, н.
1. Частка рукі ад локця да кісці. Левае перадплечча.
2. Частка пярэдняй нагі пазваночных жывёл ад плечавога сустава да лапы (капыта).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Панці́на, пенціна ’костка ў ніжняй частцы нагі каня ля капыта’ (Сл. ПЗБ), панціна, паянціна ’выступ з доўгай поўсцю ля капыта каня’ (Нар. сл.). З польск. pędna ’выемка ў ніжняй частцы каня ля капыта (там, дзе накладаюцца путы)’; далей да путы (гл.) (Брукнер, 403).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вухна́ль
(польск. hufiial, ад ням. Hufnagel)
плоскі цвік для прыбівання падковы да капыта.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
капы́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да капыта, капытоў. Капытныя хваробы. // Які мае капыты. Капытныя жывёлы.
2. у знач. наз. капы́тныя, ‑ых. Назва атрада млекакормячых, у якіх фалангі пальцаў пакрыты капытамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГІПАКРЭ́НА, Іпакрэна,
у грэчаскай міфалогіі крыніца натхнення. Лічылі, што ўзнікла ад удару капыта крылатага каня Пегаса на гары муз Гелікон (літар. «конская крыніца»). Музы, якія выкупаліся ў гэтай фіялкава-цёмнай крыніцы, вадзілі карагоды і спявалі дзівосныя песні; Арэст пасля забойства маці ачысціўся ў гіпакрэне.
т. 5, с. 253
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ве́нчык, ‑а, м.
1. Абадок чаго‑н. Венчык капыта. □ Навокал.. чорныя, напалову заваленыя цэглай зеўры печаў, дрэвы з абсмаленымі камлямі і падсушанымі венчыкамі крон. Сачанка.
2. Тое, што і вяночак (у 2 знач.).
3. Памянш. да вянец (у 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)