жале́ за
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
адз.
Н. жале́ за
Р. жале́ за
Д. жале́ зу
В. жале́ за
Т. жале́ зам
М. жале́ зе
Крыніцы:
krapivabr2012 ,
nazounik2008 ,
piskunou2012 ,
sbm2012 ,
tsblm1996 ,
tsbm1984 .
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
жале́ за н.
1. Хімічны элемент, цяжкі коўкі метал серабрыстага колеру, асноўная састаўная частка чыгуну і сталі.
Каваць ж.
2. Вырабы з гэтага металу.
Дахавае ж.
3. Жалезістыя рэчывы як лячэбны сродак.
У яблыках шмат жалеза .
|| прым. жале́ зны , -ая, -ае (да 2 знач. ).
Жалезныя вароты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жале́ за ср.
1. в разн. знач. е́ зо;
тэмперату́ ра плаўле́ ння ж. — температу́ ра плавле́ ния желе́ за;
вы́ рабы з ж. — изде́ лия из желе́ за;
у я́ блыках шмат ж. — в я́ блоках мно́ го желе́ за;
2. обл. а́ н м.
◊ вы́ паліць гара́ чым жале́ зам ы́ жечь калёным желе́ зом;
куй ж., паку́ ль гара́ чае посл. е́ зо, пока́ горячо́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жале́ за ‑а, н.
1. Хімічны элемент, цяжкі коўкі метал серабрыстага колеру, які ў спалучэнні з вугляродам утварае чыгун і сталь. Выплаўка жалеза з руды. Каваць жалеза .
2. Звычайная (бытавая) назва малавугляродзістых сталей. Пройдзеш круг — рукой не дакранешся да лемяхоў і нарогаў. Гарыць жалеза . Бялевіч . // зб. Вырабы з гэтага металу. Ліставое жалеза . Дахавае жалеза .
3. Жалезістыя рэчывы як лячэбны сродак. У цыбулі многа жалеза . Большая частка жалеза ў целе чалавека знаходзіцца ў гемаглабіне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а́ льфа-жале́ за
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
адз.
Н. а́ льфа-жале́ за
Р. а́ льфа-жале́ за
Д. а́ льфа-жале́ зу
В. а́ льфа-жале́ за
Т. а́ льфа-жале́ зам
М. а́ льфа-жале́ зе
Крыніцы:
krapivabr2012 ,
piskunou2012 .
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
бэ́ та-жале́ за
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
адз.
Н. бэ́ та-жале́ за
Р. бэ́ та-жале́ за
Д. бэ́ та-жале́ зу
В. бэ́ та-жале́ за
Т. бэ́ та-жале́ зам
М. бэ́ та-жале́ зе
Крыніцы:
krapivabr2012 ,
nazounik2008 ,
piskunou2012 ,
sbm2012 .
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
жале́ за н É isen n
армату́ рнае жале́ за é hrungseisen n
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Жале́ за 1 Рус. желе́ зо , укр. залі́ зо , польск. żelazo , чэш. , славац. , в.-луж. železo , н.-луж. zelezo , палаб. zilʼozü , балг. желязо , макед. железо , серб.-харв. жѐлезо , славен. želę́ zo ’тс’. Ст.-слав. , ст.-рус. желѣзо Літ. geležìs , лат. dzèlz(i)s ’тс’, ст.-грэч. χαλκός ’медзь’. Покарны (1, 435) дае праформу *ghel(ē̆)ĝh‑ . Паводле Трубачова (ВСЯ , 2, 1957, 31–34), які адкідвае думку некаторых папярэднікаў (Мейе, Общеслав., 408) пра запазычаны характар слова, яно звязваецца са словамі, што абазначалі камяні, косці (перанос па падобнасці і функцыі): польск. głaz , рус. глаз ’каменьчык’ > ’вока’, ст.-слав. желы бел. жаўлак (гл.), грэч. χέλῦς ’чарапаха’, галава (гл.). Тады выдзяляецца і.-е. корань *ghel‑ ’камень’. Улічваючы польск. żeliwo ’чыгун’, ‑z‑о (< *‑gʼh‑ ) мае суфіксальны характар (Шанскі , 1, Ж, 281). Гл. яшчэ Фасмер , 2, 42–43; Траўтман , 83; БЕР , 535 (дзе этымалогія Трубачова кваліфікуецца як няпэўная).
Жале́ за 2 Сл. паўн.-зах. ). Пераноснае, паводле матэрыялу, ад жале́ за 1
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жалеза ...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач. жалеза , напр. : жалезарудны, жалезабетон, жалезавугляродзісты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)