дуб, -а і -у, мн. дубы́, -о́ў, м.
1. -а. Буйное лісцевае дрэва сямейства букавых з цвёрдай драўнінай і пладамі-жалудамі.
Д. галлё распусціў.
2. -у, толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.
Бочка з дубу.
3. -а, перан. Пра высокага, моцнага чалавека або пра неразумнага чалавека (разм.).
|| памянш.ласк. дубо́к, -бка́, мн. -бкі́, -бко́ў, м. (да 1 знач.) і дубо́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. (да 1 знач.).
|| прым. дубо́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
дуб дуб, род. ду́ба и (о древесине и собир.) ду́бу м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
дуб м.
1. (род. ду́ба) дуб;
стогадо́вы д. — столе́тний дуб;
2. (о древесине и собир.) (род. ду́бу) дуб;
3. (род. ду́ба) (лодка) дуб;
○ ко́ркавы д. — про́бковый дуб;
◊ даць ду́ба — прост. сыгра́ть в я́щик; отда́ть концы́; окочу́риться;
свіння́ пад ~бам — свинья́ под ду́бом;
д. ду́бам — болва́н болва́ном;
пле́сці з ду́ба ве́цце; пле́сці смаляно́га ду́ба — городи́ть околе́сицу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
дуб, ‑а і ‑у; мн. дубы, ‑оў; м.
1. ‑а. Буйнае лісцевае дрэва сямейства букавых з моцнай драўнінай і пладамі жалудамі. Стогадовы дуб. □ Сілачом стаіць Дуб разложысты, І здалёк відаць пышны верх яго. Колас.
2. ‑у; толькі адз. Драўніна гэтага дрэва. Нарэзаць дубу. Бочка з дубу.
3. ‑а; перан. Разм. Пра высокага, моцнага чалавека. У Жарстана было сем сыноў, і чацвёра з іх такія ж дубы, як і бацька. Колас. // Пагард. Пра тупога, неразумнага чалавека. — Хоць і дуб ты, скажу табе, але заходзь, кульні з намі чарку: у мяне ж сёння вяселле — гуля-а-ем! Вышынскі.
4. ‑а. Адзін з відаў вялікіх лодак (на Дняпры, Доне). Пад поўнач Пятро Тугай закончыў рамонт дубоў, заліў смалою залапленыя месцы і вылез на паром. Краўчанка.
•••
Коркавы дуб — вечназялёнае дрэва сямейства букавых, кару якога выкарыстоўваюць для вырабу коркаў і інш.
Даць дуба гл. даць.
Плесці з дуба вецце гл. плесці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дуб м
1. (дрэва) Éiche f -, -n;
2. (матэрыял) Éichenholz n -es;
3. разм (чалавек) Klotz m -es; stúrer Kerl;
◊ даць дуба ins Gras béißen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Дуб 1 ’дуб’. Рус. дуб, укр. дуб, польск. dąb, чэш. dub, серб.-харв. ду̑б, ст.-слав. дѫбъ. Прасл. *dǫbъ, дуб’ (падрабязны агляд форм і семантыкі гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 95–97). Паводле Трубачова, прасл. *dǫbъ — гэта назва-эўфемізм, якая звязана з лексікай з шырокай семантыкай: *dǫbrava, *dъbrь. У аснове ляжыць і.-е. *dheu̯bh‑ ’глыбокі’, але Трубачоў разумее *dǫbъ як іншасказальнае слова: першапачаткова ’нізіннае (дрэва)’. Сюды адносіцца і бел. дуб ’вялікі човен’ (Бяльк.), рус. дуб, укр. дуб. Прасл. характар маюць *dǫbiti (бел. дубі́ць і г д.); гл. Трубачоў, там жа, 91–92; прасл. dǫbina (у тым ліку бел. дубі́на, рус. дуби́на, укр. дуби́на).
Дуб 2 ’вялікі човен’. Гл. дуб 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ветви́стый галіна́сты;
ветви́стый дуб галіна́сты дуб;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
раски́дистый раскі́дзісты, разга́лісты, разга́ты;
раски́дистый дуб раскі́дзісты дуб.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
таўшчэ́зны, -ая, -ае (разм.).
Вельмі тоўсты.
Т. дуб.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
агро́мністы, -ая, -ае.
Вельмі вялікі; велізарны.
А. дуб.
Агромністая зала.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)