го́рны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. го́рны го́рная го́рнае го́рныя
Р. го́рнага го́рнай
го́рнае		 го́рнага го́рных
Д. го́рнаму го́рнай го́рнаму го́рным
В. го́рны (неадуш.)
го́рнага (адуш.)		 го́рную го́рнае го́рныя (неадуш.)
го́рных (адуш.)
Т. го́рным го́рнай
го́рнаю		 го́рным го́рнымі
М. го́рным го́рнай го́рным го́рных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

го́рны², -ая, -ае (разм.).

Поўны гора; гаротны.

Г. сум твой сэрцам чую.

Горна (безас.; у знач. вык.) на душы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

го́рны¹, -ая, -ае.

1. гл. гара.

2. Які здабываецца з нетраў зямлі.

Горныя пароды.

3. Які адносіцца да распрацоўкі зямных нетраў.

Г. камбайн.

Горныя работы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

го́рны I в разн. знач. го́рный;

г. ланцу́г — го́рная цепь;

~ныя лугі́ — го́рные луга́;

~ная краі́на — го́рная страна́;

~ныя лы́жы — го́рные лы́жи;

~ная прамысло́васць — го́рная промы́шленность;

~ная паро́да — го́рная поро́да;

○ ~ная хваро́ба — го́рная боле́знь;

г. воск — го́рный воск;

г. лён — го́рный лён;

г. хруста́ль — го́рный хруста́ль

го́рны II го́рестный, печа́льный

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

го́рны ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да гары (у 1 знач.). Горны ланцуг. Горнае паветра. // Які знаходзіцца ў гарах. Горнае паселішча. Горныя лугі. □ Стала так ціха, што здавалася — ручай грыміць, як горны вадапад. Самуйлёнак. // Гарысты; пакрыты гарамі. Горная краіна. // Прызначаны для выкарыстання ў гарах. Горная артылерыя. Горныя лыжы.

2. Які здабываецца з зямных нетраў. Горныя руды.

3. Які мае адносіны да распрацоўкі зямных нетраў. Горны інжынер. Горны камбайн.

•••

Горная хвароба гл. хвароба.

Горны баран гл. баран (у 2 знач.).

Горны хрусталь гл. хрусталь.

Горны лён гл. лён.

го́рны ​2, ‑ая, ‑ае.

Разм. Поўны горычы, гора; гаротны. І маёр штораз прыгорне Да грудзей сваіх малую: — Не журыся, сум твой горны Я душой таксама чую. Кірэенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

го́ран

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. го́ран го́рны
Р. го́рна го́рнаў
Д. го́рну го́рнам
В. го́ран го́рны
Т. го́рнам го́рнамі
М. го́рне го́рнах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

го́рн

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. го́рн го́рны
Р. го́рна го́рнаў
Д. го́рну го́рнам
В. го́рн го́рны
Т. го́рнам го́рнамі
М. го́рне го́рнах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

го́рны

1. Gebírgs-; Berg-; Höhen-;

го́рныы ланцу́г Bérgkette f -, -n, Gebírgskette f; Gebírge n -s, -;

го́рныы клі́мат Höhenklima n -s, Gebírgsklima n;

2. (гарысты) bérgig, gebírgig;

го́рныая краі́на Gebírgsland n -(e)s, -länder;

3. (які мае адносіны да зямных нетраў) Grúben-; Bérgwerks-; Bérg(bau)-; montán;

го́рныая прамысло́васць Bérgbau m -s, Montánindustrie f -;

го́рныыя рабо́ты Untertágearbeiten pl; Bérgarbeiten pl;

го́рныы інжыне́р Bérgbauingenieur [-ınʒən´jø:r] m -s, -e;

го́рныы крышта́ль Bérgkristall m -s

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Го́рны 1 ’гаротны, сумны’ (БРС). Гэта слова ў такім значэнні не сустракаецца ў іншых слав. мовах. Яго няма ў аглядзе Трубачова (Эт. сл., 7, 57–58), дзе разглядаецца матэрыял усіх слав. моў. Таму можна думаць, што гэта самастойнае ўтварэнне на бел. глебе ад го́ра (< прасл. *gorʼe ’гора, бяда і да т. п.’).

Го́рны 2 ’фанабэрысты, выхвальны’, ’прыгожанькі, прыгожы’ (КЭС). Рус. дыял. гордно́й, го́рдный ’горды’, горно́й, го́рный ’тс’, польск. garny ’горды, пераборлівы’, серб.-харв. гр́дан, гр̑дан (у розных значэннях) і г. д. Прасл. *gъrdьnъjь, якое з’яўляецца вытворным пры дапамозе прыметнікавага суфікса *‑ьnъ ад прасл. прыметніка *gъrdъ. У бел. мове (як і некаторых іншых слав.) адбылося спрашчэнне кансанантнай групы ‑рдн‑ > ‑рн‑. Агляд форм, семантыкі гл. у Трубачова, Эт. сл., 7, 208.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

гара́, -ы́, мн. го́ры і (з ліч. 2, 3, 4) гары́, гор, ж.

1. Значнае ўзвышша, што ўзнімаецца над мясцовасцю або выдзяляецца сярод іншых узвышшаў.

Каўказскія горы.

Спускацца з гары.

Снежная г.

2. толькі мн. Горная краіна, гарыстая мясцовасць.

Жыхары гор.

Паход у горы.

3. перан., чаго, з чаго. Вялікая колькасць чаго-н. складзенага ў кучу.

Г. дроў.

Горы кніг.

4. Памяшканне, прастора паміж столлю і дахам у будынку; гарышча.

Злажыць сена на гару.

Зёлкі сушаць звычайна на гары.

5. (з прыназ. «у», «з», «на»). Вышыня, верх.

Шум чуўся з гары.

◊

Абяцаць залатыя горы — абяцаць надта многа.

Гарою стаяць за каго-што — усімі сіламі абараняць.

Горы варочаць — вельмі многа рабіць.

Горы вярнуць на каго (разм., неадабр.) — няславіць каго-н., гаварыць пра каго-н. многа непрыемнага.

Горы перавярнуць — зрабіць вельмі значную работу.

Не за гарамі —

1) пра нешта блізкае, што хутка наступіць;

2) блізка, недалёка (быць, знаходзіцца).

|| памянш. го́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. го́рны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Г. хрыбет.

Горная краіна.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)