ато́са

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. ато́са ато́сы
Р. ато́сы ато́с
Д. ато́се ато́сам
В. ато́су ато́сы
Т. ато́сай
ато́саю		 ато́самі
М. ато́се ато́сах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ато́са ж. (в повозке) тяж м.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ато́са ж (цяж у возе) Strang m -(e)s, Stränge

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

атоса

Том: 1, старонка: 161.

img/01/01-161_0747_Атоса.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

ато́са

(літ. atāsaja)

цяж з тоўстага дроту ад аглоблі да пярэдняй восі для выраўноўвання ходу калёс.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Ато́са (БРС), ато́с (Шат.), отʼо́са (Маслен.), ато́снік ’канец атосы’ (Маслен., Бяльк.), ато́ска, атосіна (Нас., Бяльк.), заотʼосник, наотʼосник, приотʼосник (Маслен.). Рус. дыял. паўд.-зах. отоса, отос, атос, атосы, атоса, укр. отеса, отісонька, польск. ociosy, otos(a), odos. Ст.-бел. отосе (1643). Паходжанне спрэчнае. Паводле Даля — з спалучэння от оси; Сцяц. (Слозаўтв., 177) лічыць прэфіксальным, у карысць чаго падосак ’дэталь воза’ (Касп.), польск. форма odos і шэраг іншых польскіх прэфіксальных назваў дэталей воза: nadośka, naośnik, zaośnik, podośnik. Супраць формы тыпу ацёса і пад. Таму нельга выключыць, што гэта народная этымалогія. Насовіч (Сб., 377), Атрэмбскі (SOc., 19, 457), Фрэнкель (756), Лаўчутэ (Kalbotyra, XXII (2), 83) і інш. (агляд — Урбуціс, Baltistica, V (1), 1969, 84) лічаць запазычаннямі з літ. atãsaja, atãseja, лат. atsèja. Яблонскіс (296) уключыў слова атоса ў спіс «прапушчаных і няясных слоў». Супрун (Лекс. балтызмы, 43), Урбуціс (Baltistica, V (2), 1969, 161) далучаюць атоса да праблематычных балтызмаў. У сувязі са спробамі этымалагізацыі слова на славянскім грунце трэба ўлічыць яшчэ натоснік (Мядзв.) ’тое ж, што атоснік’ — ’канец атосы’; стос(а) частка воза’, укр. бойк. затоса ’атоса’ (Кміт па вусн. павед. Краўчука), што можа звязаць слова з коранем *tos‑, *tъs‑, а таксама словы тыпу рус. потесь ’гатунак вясла’, ст.-рус. потесъ ’зарубка’, што можа звязаць з коранем *tes‑ (цясаць).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ато́сы, ато́с, адз. ато́са, -ы, ж.

Драцяныя з жалезных прутоў або раменныя цяжы, што ідуць ад верхняга канца аглоблі да загваздкі.

|| прым. ато́сны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ато́снік, ‑а, м.

Драўляны або жалезны падцяжнік, які надзяваецца на вось і за які прымацоўваецца атоса.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ато́сы, атос; адз. атоса, ‑ы, ж.

Драцяныя або з жалезных прутоў, рэменю і інш. цяжы ў возе. Антось агледзеў тут прылады, Калёсам добра даў «памады»,.. А напамадзіўшы калёсы, Паправіў вітыя атосы. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Натосьнік ’колца атосы, што надзяваюцца на канец восі’ (Бяльк.). З *на‑атосьнік, да атоса (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)