Араматычныя злучэнні 2/544; 3/462; 10/648

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

Араматычныя вуглевадароды 1/365, 407, 408, 487; 2/291; 3/171, 299; 4/199; 5/437; 7/444, 445; 10/539

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

АРАМАТЫ́ЧНЫЯ ЗЛУЧЭ́ННІ,

цыклічныя арган. злучэнні, атамы якіх ствараюць адзіную спалучаную (араматычную) сістэму сувязяў. Назва ад прыемнага паху першых адкрытых такіх злучэнняў.

У вузкім сэнсе да араматычных злучэнняў адносяць толькі бензольныя злучэнні: араматычныя вуглевадароды (арэны), напр. бензол, талуол, стырол, бі-, тры- і поліцыклічныя злучэнні, пабудаваныя з бензольных ядраў, напр. нафталін, антрацэн, і іх вытворныя (галагензмяшчальныя, аміны, нітразлучэнні, фенолы і інш.). Фіз. і хім. асаблівасці араматычных злучэнняў звязаны з існаваннем у іх замкнёнай электроннай абалонкі з π-электронаў. У параўнанні з ненасычанымі злучэннямі яны больш устойлівыя, удзельнічаюць пераважна ў рэакцыях замяшчэння і захоўваюць араматычную сістэму сувязяў. У шырокім сэнсе да араматычных злучэнняў адносяць таксама гетэрацыклічныя электронныя аналагі бензолу (пірыдзін, пірол, фуран, тыяфен), небензоідныя злучэнні тыпу азуленаў, баразолу, ферацэну і інш. Асн. крыніца араматычных злучэнняў — прадукты каксавання каменнага вугалю, перапрацоўкі нафты (гл. Араматызацыя). Араматычныя злучэнні — прадукты прамысл. арган. сінтэзу (палімеры, фарбавальнікі, лекавыя сродкі, выбуховыя рэчывы).

т. 1, с. 452

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

араматы́чны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. араматы́чны араматы́чная араматы́чнае араматы́чныя
Р. араматы́чнага араматы́чнай
араматы́чнае		 араматы́чнага араматы́чных
Д. араматы́чнаму араматы́чнай араматы́чнаму араматы́чным
В. араматы́чны (неадуш.)
араматы́чнага (адуш.)		 араматы́чную араматы́чнае араматы́чныя (неадуш.)
араматы́чных (адуш.)
Т. араматы́чным араматы́чнай
араматы́чнаю		 араматы́чным араматы́чнымі
М. араматы́чным араматы́чнай араматы́чным араматы́чных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

парфуме́рыя, -і, ж.

Араматычныя і касметычныя тавары, а таксама вытворчасць іх і гандаль імі.

|| прым. парфуме́рны, -ая, -ае.

П. аддзел.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

духмя́на-араматы́чны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. духмя́на-араматы́чны духмя́на-араматы́чная духмя́на-араматы́чнае духмя́на-араматы́чныя
Р. духмя́на-араматы́чнага духмя́на-араматы́чнай
духмя́на-араматы́чнае		 духмя́на-араматы́чнага духмя́на-араматы́чных
Д. духмя́на-араматы́чнаму духмя́на-араматы́чнай духмя́на-араматы́чнаму духмя́на-араматы́чным
В. духмя́на-араматы́чны (неадуш.)
духмя́на-араматы́чнага (адуш.)		 духмя́на-араматы́чную духмя́на-араматы́чнае духмя́на-араматы́чныя (неадуш.)
духмя́на-араматы́чных (адуш.)
Т. духмя́на-араматы́чным духмя́на-араматы́чнай
духмя́на-араматы́чнаю		 духмя́на-араматы́чным духмя́на-араматы́чнымі
М. духмя́на-араматы́чным духмя́на-араматы́чнай духмя́на-араматы́чным духмя́на-араматы́чных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

арылава́ць

(ад лац. arilli = араматычныя радыкалы)

тое, што і алкілаваць.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

АЗАЗЛУЧЭ́ННІ,

хімічныя арганічныя злучэнні, якія змяшчаюць азагрупу -N=N-, звязаную з двума радыкаламі. Радыкалы бываюць аліфатычныя, араматычныя ці гетэрацыклічныя з функцыян. групамі (OH, NH​2, CN) або без іх. Найпрасцейшыя азазлучэнні — азаметан CH3N=NCH3, азабензол. Для азазлучэнняў характэрна цыс- і трансізамерыя, для оксізамяшчальных — таўтамерыя. Асн. метад атрымання — азаспалучэнне. Аліфатычныя азазлучэнні выкарыстоўваюць як ініцыятары палімерызацыі і сітавінаўтваральнікі, араматычныя з OH- і NH2-групамі як сінт. азафарбавальнікі і кіслотна-асноўныя індыкатары ў аналітычнай хіміі.

т. 1, с. 150

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

хіно́ны

(ад перуан. kina = кара)

арганічныя араматычныя злучэнні, афарбаваныя крышталічныя рэчывы з рэзкім пахам; выкарыстоўваюцца пры вырабе фарбавальнікаў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

АРЫЛІ́РАВАННЕ,

хімічная рэакцыя ўвядзення арылу (арыльнай групы) у малекулу арганічнага або неарганічнага злучэння. Рэагентамі арыліравання з’яўляюцца галагенвытворныя араматычных злучэнняў, араматычныя дыазазлучэнні і іншыя. Выкарыстоўваецца ў лабараторным і прамысловым арганічным сінтэзе, у вытворчасці фарбавальнікаў.

т. 2, с. 7

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)