плагіякла́зы

(ад гр. plagios = косы + klasis = пераламленне)

група пародаўтваральных мінералаў класа сілікатаў пераважна белага, шаравата-белага колеру (альбіт, алігаклаз і інш.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

рубі́н

(с.-лац. robinus, ад лац ruber = чырвоны)

мінерал класа вокіслаў і гідравокіслаў, які з’яўляецца разнавіднасцю карунду, каштоўны камень чырвонага колеру.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

селені́т

(гр. selenites = месячны камень)

мінерал класа сульфатаў, разнавіднасць гіпсу залаціста-жоўтага або белага колеру, што ідзе на мастацка-бытавыя вырабы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

смальці́н

(ад смальта)

мінерал класа персульфідаў белага або шэрага колеру з металічным бляскам, які з’яўляецца сыравінай для атрымання нікелю і кобальту.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

траілі́т

(ад іт. D. Troili = прозвішча іт. вучонага 18 ст.)

мінерал групы сульфідаў бронзава-жоўтага колеру, які трапляецца пераважна ў метэарытах.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

трэмалі́т

(ад ням. Tremola = назва даліны ў Швейцарыі)

мінерал класа сілікатаў белага або шаравата-белага колеру; выкарыстоўваецца пераважна ў хімічнай прамысловасці.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

турынгі́т

(ад ням. Thüringen = назва правінцыі ў Германіі)

мінерал групы хларыдаў падкласа лістовых сілікатаў зеленаватага колеру, складаны алюмасілікат жалеза і алюмінію.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

тэтраэдры́т

(ад гр. tetraedron, ад tetras = чатыры + hedra = грань)

мінерал класа сульфасолей шэрага або чорнага колеру; уваходзіць у склад медных руд.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Свіне́ц ‘цяжкі мяккі легкаплаўкі метал сінявата-шэрага колеру’ (ТСБМ): свінец волаво чыстае (Сержп. Прымхі). Рус. свине́ц, укр. свине́ць, ст.-рус., рус.-ц.-слав. свиньць, славен. svínəc, балг. свине́ц ‘волава’ (з рус. — БЕР, 6, 550). Прасл. *svinьcь. Роднаснае літ. švìrnas ‘свінец’, лат. svins ‘волава’. Сувязь з грэч. χυαυος ‘сіняе рэчыва’, іран. *spana‑ ‘жалеза’ лічыцца сумніўнай, гл. Фасмер, 3, 577; Мюленбах-Эндзелін, 3, 1160; Сной₁, 624; Новое в рус. этим., 203–205. Насуперак гэтаму Данка і Вітчак (ABSl, 21, 83–91) лічаць яе верагоднай, выводзячы зыходнае *svinъ ‘волава’ з і.-е. *k̑wn̥:s ‘нейкі карысны камень’, ‘нейкі метал’, якому адпавядае грэч. мікен. ku‑wa‑no ‘шкло блакітнага колеру’, фрак. σπινος ‘каштоўны камень’, хец. kuwanna ‘медзь’, іран. s(p)ana ‘жалеза’, ст.-перс. *âsana‑ ‘тс’. У Беларусі назва распаўсюдзілася пад рускім уплывам, народная назва — волаво (гл. волава), параўн. свінец як волово (ТС). Рус. о́лово ў народнай мове адпавядае цын (Нас.), цына (Ласт.). Параўн. аднак ст.-бел. свинья ‘адзінка вымярэння колькасці свінцу і волава’ (Ст.-бел. лексікон), што, відаць, сведчыць пра народнаэтымалагічнае асваенне старой назвы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сіня́к 1 ‘грыб махавік жоўта-буры’ (гарад., дзятл., драг., Сл. ПЗБ; Жыв. сл.). Да сіні (гл.), паводле колеру, таму што грыб сінее на зломе. Параўн. таксама ўкр. синя́к ‘грыб Agarikus necator’, польск. siniak ‘грыб Boletus Cyanescens’ і г. д.

Сіня́к 2 ‘лешч, Abramis brama L.’ (Жукаў), іншыя назвы — сіньга́, сіне́ц (Жыв. св.), параўн. укр. синя́к ‘верхаводка’, синьга́ ‘лешч’, рус. си́нька ‘верхаводка’, синьга́ ‘лешч’. Да сіні (гл.), колер рыб характарызуецца як “синеватый с зеленоватым отливом” (Каламіец, Рыбы, 27). Гл. таксама сінец.

Сіня́к 3 ‘птушка попаўзень, Sitta europea L.’ (ПСл), іншая назва — сівы дзятлік (Жыв. св.), параўн. укр. синя́к ‘голуб, Columba oenas L.’. Паводле колеру апярэння, звычайна ‘цёмна-шэры’, параўн. сівак 2 (гл.) і колеравую падмену ў сіваваронка/сіняваронка ‘сіваграк (ЛА, 1).

Сіняк 4 ‘расліна Succisella Reck.’ (Кіс.), сюды ж сінякве́т, сі́ні цвет ‘расліна Echium vulgare L.’ (Кіс.), параўн. укр. синя́к ‘тс’, рус. синя́к ‘тс’. Да сіні (гл.), што абумоўлена звычайна колерам кветак.

Сіня́к 5 ‘сіняя неўрадлівая зямля’ (Мат. Гом.), ‘балотная глеістая зямля’ (Сл. ПЗБ), ‘ворная неўрадлівая зямля на нізкім месцы’ (Сцяц.). Да сіні (гл.), параўн. сівак 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)