цаглі́на, ‑ы, ж.

1. Адна штука цэглы. Намясілі [людзі] кучу гліны І давай рабіць цагліны, З цэглы вежу будаваць. Крапіва. / у перан. ужыв. Максім Гарэцкі быў у ліку пісьменнікаў, якія закладвалі першыя цагліны ў падмурак беларускай прозы. «Маладосць».

2. які або чаго. Аб прадмеце, які мае форму чатырохвугольнага бруса. [Бацька] заўзята маўчыць і шпурляе наверх вялікія чорныя цагліны торфу, а я адношу іх і складаю адну пры адной. Брыль. У зале лёкаі скрэблі васковыя свечкі на дубовыя цагліны падлогі. Дзеці потым, танцуючы, разнясуць усё нагамі. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шырата́, ‑ы, ДМ ‑раце; мн. шыроты, ‑рот; ж.

У геаграфіі — адна з каардынат, якая вызначае месцазнаходжанне пункта па зямной паверхні; адлегласць ад экватара па мерыдыяну, якая выражаецца ў градусах. 1 студзеня 1820 года шлюпы.. дасягнулі 69°21′ паўднёвай шыраты. «Беларусь». // толькі мн. (шыро́ты, ‑рот). Месца, мясцовасць, якія знаходзяцца на той ці іншай адлегласці ад экватара. Высокія шыроты. □ Радыст з Беларусі, змакрэлы ад поту, лавіў галасы незнаёмых шырот. Вялюгін. Некаторыя відныя кіраўнікі і нават вучоныя пярэчылі ўкараненню новага незвычайнага ў нашых шыротах тыпу будынкаў. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

play​1 [pleɪ] n.

1. гульня́;

children at play дзе́ці за гульнёй

2. п’е́са, спекта́кль;

one of Sha kespeare’s best-known plays адна́ з найбо́льш вядо́мых п’ес Шэкспі́ра

3. sport гульня́;

fair play гульня́ па пра́вілах/сумле́нная гульня́;

foul play BrE гульня́ не па пра́вілах

♦

a play on words гульня́ слоў, каламбу́р;

in/out of play у гульні́/па-за гульнёй;

make a play for smb./smth. зачаро́ўваць каго́-н.; зрабі́ць усё магчы́мае, каб дабі́цца свайго́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

адзі́н (род. аднаго́) в разн. знач. оди́н (одна́, одно́, одни́);

◊ аднаго́ ра́зу — одна́жды, ка́к-то;

аднаго́ дня — в оди́н прекра́сный день;

адны́м за́хадам — а) заодно́, попу́тно; б) в оди́н приём;

а. адны́м — оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст;

а.-адзіню́ткі — а) (совершенно одинокий) оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст; б) (только один) оди́н-еди́нственный;

а. душо́ю — оди́н-одинёшенек;

а. кане́ц — оди́н коне́ц;

а. крок — оди́н шаг;

а. пад а. (адна́ пад адну́, адно́ пад адно́) — оди́н к одному́ (одна́ к одно́й, одно́ к одному́; как на подбо́р);

а. пад адны́м — оди́н друго́го ме́ньше; мал мала́ ме́ньше;

хава́цца а. за аднаго́ — пря́таться оди́н за одного́;

а. за адны́м; а. за другі́м — друг за дру́гом, оди́н за други́м, гусько́м;

а. пры адны́м (адна́ пры адно́й, адно́ пры адны́м) — о́чень бли́зко, вплотну́ю, ря́дышком;

а. у а. (адна́ ў адну́, адно́ ў адно́) — как на подбо́р;

а. час — одно́ вре́мя;

а. чорт (адна́ тра́сца) — оди́н чёрт;

а. як кол (па́лец) — оди́н, как перст;

адна́ нага́ тут, друга́я там — одна́ нога́ здесь, друга́я там;

адна́ (то́лькі) на́зва — одно́ (то́лько) назва́ние;

адна́, як былі́нка ў по́лі — одна́, как были́нка в по́ле;

аднаго́ по́ля я́гады — одного́ по́ля я́годы;

адно́ за адны́м — одно́ за други́м;

адно́ што — разг. то́лько что;

(усе́) як а. — (все) как оди́н;

у адно́ сло́ва — в одно́ сло́во;

у а. го́лас — в оди́н го́лос;

у а. міг (мо́мант) — в оди́н миг, в мгнове́ние о́ка;

а. на а. — а) (друг против друга) оди́н на оди́н; б) оди́н на оди́н, с гла́зу на глаз;

усе́ да аднаго́ — все до одного́, все до еди́ного;

адно́ з двух — одно́ из двух;

адзі́н з адны́м — друг с дру́гом;

адзі́н з другі́м — оди́н с други́м;

адно́ і то́е — одно́ и то́ же;

усё адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;

адно́й наго́й у магі́ле стая́ць — одно́й ного́й в моги́ле стоя́ть;

адны́ гады́; у адны́х гада́х — в одно́м во́зрасте, в одни́х лета́х;

адны́м во́кам — одни́м гла́зом;

адны́м ву́хам чуць — кра́ем у́ха слы́шать;

адны́м ды́хам (ду́хам) — одни́м ду́хом;

адны́м уда́рам — одни́м уда́ром;

адны́м ма́хам — одни́м ма́хом;

за адны́м ма́хам — заодно́, в оди́н приём;

адны́м мі́рам ма́заны — одни́м ми́ром ма́заны;

адны́м сло́вам — одни́м сло́вом;

а. аднаго́ ва́рты — два сапога́ па́ра, друг дру́га сто́ят;

за адны́м скры́пам — одни́м ма́хом;

за а. прысе́ст — в оди́н присе́ст;

ігра́ць у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́;

на а. зуб — на оди́н зуб;

на а. капы́л — на оди́н покро́й;

на а. лад — на оди́н лад;

на а. мане́р — на оди́н мане́р; одина́ково;

на а. твар — на одно́ лицо́;

на адно́й назе́ — на одно́й ноге́;

па адны́м — по одному́;

пад адны́м да́хам — под одно́й кры́шей;

ста́віць на адну́ до́шку — ста́вить на одну́ до́ску;

стры́гчы (усі́х) пад адзі́н грэ́бень — стричь (всех) под одну́ гребёнку;

у адно́й ме́ры — без измене́ния;

у адну́ даро́гу — (каму з кім) по пути́ (кому с кем);

як адну́ капе́йку — как одну́ копе́йку;

адну́ хвілі́ну — одну́ мину́ту, оди́н моме́нт;

адны́ ко́сці (рэ́бры) — одни́ ко́сти; ко́жа да ко́сти;

адна́ хвала́ — одна́ хвала́;

з аднаго́ це́ста — из одного́ те́ста;

адна́ хе́ўра — одна́ ла́вочка;

ме́раць усі́х адно́й ме́ркай — ме́рить всех одно́й ме́ркой;

адно́й ма́сці — одно́й ма́сти;

аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) вядо́ма — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно;

дзяўбці́ адно́ і то́е ж — долби́ть одно́ и то́ же;

адны́м ро́счыркам пяра́ — одни́м ро́счерком пера́;

а. у по́лі не во́ін — оди́н в по́ле не во́ин;

у адны́ ру́кі — в одни́ ру́ки;

а. смех — смех да и то́лько;

з аднаго́ бо́ку — с одно́й стороны́;

сну ні ў адны́м во́ку — сна ни в одно́м (ни в еди́ном) глазу́;

спаць адны́м во́кам — спать вполгла́за;

гля́нуць хоць адны́м во́кам — взгляну́ть одни́м глазко́м;

ме́раць на а. (свой) аршы́н — ме́рить на оди́н (свой) арши́н;

аста́цца (пакі́нуць) у адно́й кашу́лі — оста́ться (оста́вить) в одно́й руба́шке;

пад а. ранжы́р падве́сці — под оди́н ранжи́р подвести́;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́ць — погов. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т;

дзвю́м смярця́м не быць, а адно́й не міну́ць — посл. двум смертя́м не быва́ть, а одно́й не минова́ть;

адна́ галава́ до́бра, а дзве лепш — посл. ум хорошо́, а два лу́чше;

сямёра аднаго́ не чака́юць — посл. се́меро одного́ не ждут;

адзі́н з со́шкай, а сямёра з ло́жкай — погов. оди́н с со́шкой, а се́меро с ло́жкой;

у адно́ ву́ха ўвайшло́, а ў друго́е вы́йшла — погов. в одно́ у́хо вошло́, а в друго́е вы́шло;

зімо́й і ле́там адны́м цве́там — посл. зимо́й и ле́том одни́м цве́том;

а. хоць з’еш вала́ дык адна́ хвала́ — посл. оди́н хоть съеш вола́, так одна́ сла́ва

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

звяно́, ‑а́; мн. звёны (з ліч. 2, 3, 4 звяны́), звёнаў; н.

1. Адна асобная састаўная частка ланцуга; кольца. Змацаваць звёны папкай. □ Схапіўшы дужку кляшчамі, трэба было маланкава прасунуць яе ў папярэдняе звяно і прыстукнуць молатам так, каб канцы сышліся і заварыліся. Корбан. // перан. Састаўная частка чаго‑н. цэлага. У рамане «Зямля» — важным звяне ў творчай біяграфіі Чорнага — героем з’яўляецца сялянская маса. Адамовіч.

2. Аднатыпная састаўная частка якога‑н. цэлага. Звяно трубаправода.

3. Найменшая арганізацыйная адзінка ў якім‑н. аб’яднанні. Піянерскае звяно. Ільнаводчае звяно. □ І на захад звяно за звяном пралятаюць знішчальнікі нашы. Танк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

згавары́цца, ‑варуся, ‑ворышся, ‑верыцца; зак.

1. Дамовіцца адносна якіх‑н. дзеянняў; дагаварыцца. — Мы згаварыліся, — сказала адна [таварышка], — прыйсці пазней, чым казалі табе, каб ты мела час адпачыць. Чорны. — Мы свой «фэст» наладзім, — казаў Сцёпка, бо моладзь згаварылася пусціць канал якраз у гэты дзень, калі збярэцца народ каля «святога» калодзежа. Колас.

2. Дасягнуць узаемнага разумення, дагаднення. Калі эшалон даў гудок адпраўлення, я ўскочыў у тармазную будку і лёгка згаварыўся з вартавым, які хадзіў па платформе. Навуменка. — З табой мы ўсё роўна не згаворымся. Ідзі ты, Канькоў, лепей у кантору, ды баб агітуй. Асіпенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

журбо́тны, ‑ая, ‑ае.

1. Ахоплены журбою; сумны, маркотны. Стасік сядзеў на ганку засмучоны, журботны. Няхай. // Які выражае журбу, уласцівы таму, каго апанавала журба. Журботны погляд. □ Адна толькі Ева.. стаяла ў баку з журботнаю ўсмешкаю на прыгожа вырысаваных губах. Колас. // Поўны журбы, суму; невясёлы. Галава балела ад гарачыні, поту і слёз, а думкі былі вельмі журботныя. Лупсякоў. Моўчкі слухаў Ігнась журботную аповесць сына невядомых бацькоў. Мурашка.

2. Які выклікае журбу, сум (пра час, выгляд чаго‑н. і пад.). Журботны дзень, журботны пейзаж. □ Вясёлая сустрэча з хлапцом развеяла думкі, якія падказала.. [Тапурыю] журботная цішыня балот. Самуйлёнак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

заве́са, ‑ы, ж.

1. Адна з дзвюх металічных пласцін, створкавых ці суцэльных, якімі прымацоўваюць да вушака дзверы, аконныя рамы і пад., даючы ім магчымасць адчыняцца і зачыняцца. Перакручаныя дзверы віселі ўпоперак на адной завесе. Пальчэўскі. У адным канцы гаўкнуў Патапчыкаў сабака, і нібы ў адказ яму ў другім канцы загаласілі дзікім голасам вароты на іржавых завесах у гумне Мікалая Леўчыка. Чарнышэвіч.

2. Тое, што засцілае, закрывае сабой што‑н. Завеса туману. □ Уставала сонейка з-за лесу, Скрозь тонкіх хмарачак завесу Усюды косы раскідала. Колас. Граната разарвалася побач, ахутала нерухомае цела завесай дыму. Навуменка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

асудзі́ць, асуджу, асудзіш, асудзіць; зак., каго-што.

1. Прызнаўшы вінаватым, вынесці абвінаваўчы прыгавор.

2. Прызнаць заганным, ганебным што‑н.; выказаць неадабрэнне каму‑, чаму‑н. Адна толькі Волька, ідучы паўз хату Лявона, рэдка калі прамінала, каб не асудзіць уголас старых. Васілевіч. Старэйшыя жанчыны сурова асудзілі [Таццяну] за тое, што яна кінула дзіця. Шамякін.

3. перан.; на што або з інф. Аддаць, пакінуць (на волю лёсу, на голад і пад.). Фашысцкія акупанты імкнуліся зрабіць партызанскія раёны зонай пустэчы, вынішчыць пасевы і тым самым асудзіць насельніцтва і народных мсціўцаў на голад. «Звязда».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́вудзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак., каго-што.

1. Злавіць на вуду, спінінг. За гадзіны дзве я ўсё ж вывудзіў з пяток акуньчыкаў. Якімовіч.

2. перан. Разм. Выведаць, здабыць што‑н. хітрыкамі, падманам. І бачачы, што ад старога больш нічога карыснага не вывуджу, я развітаўся і пайшоў дахаты. Карпюк.

3. Раздабыць, знайсці сярод многіх, многага. А справа тут стаіць зусім проста, і ў гэтым сэнсе ёсць толькі адна мерка, якая падыдзе да кожнага: жыве чалавек для таго, каб у жыцці як можна болей вывудзіць карыснага і прыемнага для сябе. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)