няўту́льнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць і стан няўтульнага. Гасцей я ў свой пакойчык не запрашаў і за халасцяцкую няўтульнасць саромецца не было перад кім. Сабаленка. Хлопца адразу ахапіла восеньская начная няўтульнасць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нячы́сцік, ‑а, м.
Разм. У забабонах — нячыстая сіла, чорт. [Антося] верыла ў павер’е, што ў тапельніка нячысцік забірае душу яшчэ перад смерцю... Барашка. // Ужываецца як лаянка. [Маці:] — Дачытаўся, нячысцік, што зусім здурнеў!.. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пералі́ўчаты, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і пералівісты. Нясмелае шчоўканне салаўя перайшла ў звонкую, пераліўчатую трэль. Стаховіч. Не шэры палявы каменьчык перад табою, а празрысты самацвет, багаты пераліўчатай ігрою граней. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прысту́пна, прысл.
Абл. Зручна, лёгка (ісці). Перад самай вёскай Тышкевіч загадаў людзям разгарнуцца ланцужком. Снег пад гарой мелкі, ісці было прыступна. Асіпенка. Ісці па ямах босай было мякка і прыступна. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сарвігалава́, ‑ы; мн. сарвігаловы, ‑лоў; м. і ж.
Чалавек, які нічога не баіцца, ні перад чым не спыняецца. З дзяцінства майго выплывае задзёрысты танклявы хлапчына, сарвігалава, мой аднакласнік па школе. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хма́рнасць, ‑і, ж.
1. Згушчэнне хмар; воблачнасць. Хмарнасць сышла з неба, і перад вечарам з’явілася сонца. Чорны.
2. перан. Нацягнутасць, напружанасць. У дачыненнях між бацькамі і дзецьмі наступіла нядобрая хмарнасць. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цмо́канне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. цмокаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. У цемры перад.. [егерам] нешта сапло і ўздыхала, нібы цеста ў дзяжы. Чулася нейкае цмоканне і бурчанне. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Матану́ць (перан.) ’кінуць’ (даўг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’махнуць’, ’выбегчы’ (Нар. Гом.). Рус. урал. мотану́ть ’хутка, раптоўна прабегчы, мільгануць’, смал. мотану́ться ’тс’. Да мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑ перад ‑nǫ‑ перадае раптоўнасць дзеяння. Сюды ж матані́на ’мітусня, беганіна’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паце́пліць ’вытапіць (грубку)’ (Нас.; мядз., паст., Сл. ПЗБ). Рус. потеплить (свечку перад іконай) ’запаліць, каб свечка пагарэла, а потым пагасіць яе’. Да цяпло, цёплы (гл.). Магчыма, гэта калька-балтызм, параўн. літ. šildyti, apšildyti ’апальваць, тапіць’ — šiltis, šiluma ’цяпло’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аванпо́рт
(фр. avant-port, ад avant = перад + port = порт)
вонкавая частка воднай прасторы порта або гавані, зручная для стаянкі суднаў на якары, пагрузкі і разгрузкі іх.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)