Verbum

калаці́ць, калачу́, кало́ціш, кало́ціць; незак.

1. каго-што. Выклікаць дрыжанне чаго-н.; хістаць, трэсці.

Выбухі гармат калацілі горад.

К. яблыкі.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго (што). Выклікаць дрыжыкі (пра страх, ліхаманку, холад і пад.).

Мяне калоціць (безас.).

3. каго-што і без дап. Рабіць вобыск (разм.).

4. што. Гатаваць якую-н. страву, размешваючы калатоўкай (разм.).

К. зацірку.

5. перан., каго (што). Выклікаць непрыемнае пачуццё.

Гэта несправядлівасць калоціць мяне.

6. каго-што і без дап. Часта і моцна стукаць; наносіць удары, біць (разм.).

К. кулакамі.

капе́йка, -і, ДМ -пе́йцы, мн. -і, -пе́ек, ж.

1. Дробная манета, адна сотая рубля.

Рассыпаць капейкі.

2. зб. Грошы, грашовыя сродкі.

◊

Без капейкі — без якіх-н. сродкаў існавання.

Да (апошняй) капейкі — без астатку патраціць, заплаціць, атрымаць і пад.

Жывая капейка — пра ўсё, што дае даход.

Капейка ў капейку — пры падліку грошай: абсалютна дакладна, колькі патрабуецца.

Ні капейкі (за душой) — зусім няма грошай.

|| памянш. капе́ечка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

◊

Абысціся ў капеечку — дорага каштаваць.

|| прым. капе́ечны, -ая, -ае.

Капеечная манета.

нуль, -я́, мн. -і́, -ёў, м.

1. Лічбавы знак «0», які абазначае адсутнасць велічыні (дабаўлены справа ад лічбы ўдзесяцярае яе).

2. Умоўная велічыня, адносна якой вызначаецца тэмпература чаго-н.

Дзесяць градусаў ніжэй за нуль.

3. перан. Пра нязначнага, нікчэмнага чалавека (разм.).

У навуцы гэты чалавек н.

○

Абсалютны нуль — самая нізкая магчымая тэмпература (-273,16 °С).

◊

Звесці да нуля — пазбавіць усякага сэнсу, значэння.

Нуль увагі на каго-што (разм.) — ніякай увагі.

Пачаць з нуля (разм.) — без папярэдняй падрыхтоўкі.

Стрыгчы пад нуль (разм.) — стрыгчы нагала.

|| прым. нулявы́, -а́я, -о́е.

ню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.

1. каго-што. Удыхаць праз нос які-н. пах.

Н. паветра.

2. што. Удыхаць у нос (лекавы, наркатычны і пад. сродак).

Н. нашатыр.

3. перан. Выведваць, высочваць (разм.).

◊

І не нюхаў чаго (разм., неадабр.) — не зведаў чаго-н., не ведае чаго-н.

Не нюхаць пораху — не быць на вайне, не ваяваць.

|| зак. паню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1 знач.).

|| аднакр. нюхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.

|| наз. ню́ханне, -я, н.; прым. ню́хальны, -ая, -ае.

Н. тытунь.

налі́цца, -лью́ся і -лію́ся, -лье́шся і -ліе́шся, -лье́цца і -ліе́цца; налі́ўся, -ліла́ся, -ло́ся; налі́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нацячы, пранікнуць куды-н.

Налілася вада ў бочку.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Напоўніцца чым-н. вадкім.

Вядро налілося роўна з берагамі.

3. перан. Змяніць колер, афарбоўку.

Шчокі наліліся румянцам.

4. Стаць сакавітым, спелым.

Яблыкі наліліся сокам.

5. перан. Напоўніцца якой-н. якасцю (сілай, здароўем, злосцю і пад.).

Мускулы наліліся.

◊

Наліцца кроўю (разм.) — пачырванець ад прыліву крыві.

|| незак. наліва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

збе́гчы, збягу́, збяжы́ш, збяжы́ць; збяжы́м, збежыце́, збягу́ць; збег, -гла; збяжы́; зак.

1. з чаго. Бягом спусціцца ўніз.

З. ўніз па лесвіцы.

2. Знікнуць тайком, уцячы.

З. з палону.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сцячы (пра вадкасць).

Вада збегла ў канаву.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Знікнуць, прапасці (пра ўсмешку, чырвань і пад.).

Усмешка збегла з твару.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пераліцца цераз край пры кіпенні.

Увесь накіп збег.

|| незак. збяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

Сцежка збягае да ракі (перан.: спускаецца).

вытво́рчасць, -і, ж.

1. Грамадскі працэс стварэння матэрыяльных даброт, які ахоплівае як прадукцыйныя сілы грамадства, так і вытворчыя адносіны людзей.

Таварная в.

2. Выраб, выпрацоўка, стварэнне якой-н. прадукцыі.

В. сталі.

Фабрычная в.

3. Галіна, від народнай гаспадаркі.

Прамысловая, сельскагаспадарчая в.

4. Праца па непасрэдным вырабе прадукцыі.

Працаваць на вытворчасці.

Вучыцца без адрыву ад вытворчасці.

○

Сродкі вытворчасці — сукупнасць прадметаў і сродкаў працы: зямля, лясы, вада, нетры, сыравіна, прылады вытворчасці, вытворчыя будынкі, сродкі зносін і сувязі і пад.

|| прым. вытво́рчы, -ая, -ае.

В. план.

В. працэс.

Вытворчая брыгада.

агарну́ць, агарну́, аго́рнеш, аго́рне; агарні́; аго́рнуты; зак., каго-што.

1. Укрыць з усіх бакоў, абкруціць, абгарнуць.

А. коўдрай дзіця.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Настаць, заспець (пра ноч, цемру і пад.).

Змрок агарнуў зямлю.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Апанаваць, завалодаць, захапіць, ахапіць каго-н.

Думкі пра дом агарнулі хлопца.

Млявасцю агорнута ўсё цела.

4. Абняць, абхапіць, ахапіць.

Полымя агарнула ўвесь дом.

|| незак. аго́ртваць, -аю, -аеш, -ае.

|| звар. агарну́цца, агарну́ся, аго́рнешся, аго́рнецца; агарні́ся; незак. аго́ртвацца, -аюся, -аешся, -аецца.