Verbum

прасі́цца, прашу́ся, про́сішся, про́сіцца; незак.

1. Прасіць аб дазволе зрабіць што-н., адправіцца куды-н.

П. на каток.

2. Пра дзяцей: прасіць дазволу адправіць натуральную патрэбу.

П. на гаршчок.

3. Прасіць прабачэння, спагады, дапамогі і пад. (разм.) —

Адпусціце мяне, не мучце! — просіцца хлопчык.

4. перан. Быць гатовым да чаго-н., вельмі прыдатным для чаго-н. (разм.).

Пейзаж так і просіцца на палатно.

|| наз. папрасі́цца, -рашу́ся, -ро́сішся, -ро́сіцца (да 1—3 знач.).

прывалі́ць¹, -алю́, -а́ліш, -а́ліць; -а́лены; зак.

1. каго-што. Прыперці, прыхіліць да чаго-н. або прыціснуць зверху чым-н.

П. камень да сцяны.

2. Прыстаць да берага, да прыстані (спец.).

Параход прываліў да прыстані.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. З’явіцца, прыйсці (разм.).

Шчасце прываліла ў хату.

Прываліла многа народу. незак. прыва́льваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. прыва́льванне, -я, н. (да 1 знач.) і прыва́л, -у, м. (да 2 знач.).

прыпячы́, -пяку́, -пячэ́ш, -пячэ́; -пячо́м, -печаце́, -пяку́ць; -пёк, -пякла́, -ло́; -пячы́; -пе́чаны; зак.

1. што. Патрымаўшы доўга на агні, жары, падпаліць; злёгку спячы, апячы.

П. пірагі.

П. руку прасам.

2. (1 і 2 ас. неўжыв). Моцна прыгрэць (пра сонца).

Кпоўдню прыпякло (безас.).

3. перан., безас., каму. Прыйсціся цяжка, крута.

Яму тут добра прыпякло.

4. што. Змазаць чым-н. пякучым.

П. парэз ёдам.

|| незак. прыпяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. прыпяка́нне, -я, н.

прыхілі́ць, -хілю́, -хі́ліш, -хі́ліць; -хі́лены; зак.

1. каго-што. Схіліць, нагнуць трохі ўніз.

П. галіну.

2. каго-што. Шчыльна наблізіць да чаго-н., прытуліць, прыціснуць да каго-, чаго-н.

П. дошку да сцяны.

Маці прыхіліла дзіця да грудзей.

3. перан., каго (што). Даць прытулак (у 1 знач.) каму-н.; выклікаць у кім-н. прыхільныя адносіны да каго-, чаго-н.

П. сірату.

|| незак. прыхіля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і прыхі́льваць, -аю, -аеш, -ае.

глу́хнуць, -ну, -неш, -не; глух, глу́хла; -ні; незак.

1. Станавіцца глухім (у 1 знач.).

2. Заціхаць, слабець, знікаць.

Шум глухне.

Матор глухне.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Дзічэць, зарастаць пустазеллем.

Цыбуля без догляду глухне ад травы.

4. перан. Паступова слабець або знікаць.

Пачуцці з часам глухнуць.

|| зак. заглу́хнуць, -не; заглу́х, -хла (да 2—4 знач.) і аглу́хнуць, -ну, -неш, -не; аглу́х, -хла; -ні (да 1 знач.).

гру́дзі, -дзе́й, Т -дзьмі́, -дзя́мі.

1. Пярэдняя частка тулава ад шыі да жывата, а таксама поласць гэтай часткі тулава.

Шырокія г.

Боль у грудзях.

Біць (сябе) у грудзі (таксама перан.: ад роспачы або запэўніваючы ў чым-н.).

2. Малочныя залозы ў жанчыны.

Карміць дзіця грудзьмі.

Адняць ад грудзей.

3. Верхняя пярэдняя частка адзення.

Вышыць г. ў сукенцы.

|| прым. грудны́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

Грудное дзіця.

дзі́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.

1. Невялікая адтуліна, шчыліна, праём у чым-н.

Зацыраваць дзіркі ў шкарпэтках.

Пракруціць дзірку ў дошцы.

2. Пра глухі, далёкі населены пункт (разм.).

3. мн., перан. Тое, што патрабуе выдаткаў.

У гаспадарцы многа дзірак.

◊

(Патрэбна) як у мосце дзірка (разм., іран.) — пра што-н. непатрэбнае.

Дзірка ад абаранка (разм.) — нічога, пустое месца.

|| памянш. дзі́рачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

дуб, -а і -у, мн. дубы́, -о́ў, м.

1. -а. Буйное лісцевае дрэва сямейства букавых з цвёрдай драўнінай і пладамі-жалудамі.

Д. галлё распусціў.

2. -у, толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.

Бочка з дубу.

3. -а, перан. Пра высокага, моцнага чалавека або пра неразумнага чалавека (разм.).

|| памянш.ласк. дубо́к, -бка́, мн. -бкі́, -бко́ў, м. (да 1 знач.) і дубо́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. (да 1 знач.).

|| прым. дубо́вы, -ая, -ае.

чырване́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.

1. Станавіцца, рабіцца чырвоным.

На захадзе пачынала ч. неба.

2. Пакрывацца румянцам, станавіцца чырвоным ад прыліву крыві.

Ч. ад злосці.

3. перан. Саромецца.

Гаворыць няпраўду і не чырванее.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Вылучацца сваім чырвоным колерам, віднецца (пра што-н. чырвонае).

|| зак. счырване́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е (да 2 і 3 знач.) і пачырване́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е (да 1 і 2 знач.).

штык¹, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.

1. Колючая зброя, якая насаджваецца на канец ствала вінтоўкі, ружжа.

Клінковы ш.

Ісці ў штыкі (пра рукапашны бой).

2. Узброены баец, салдат (спец.).

У роце засталося сорак штыкоў (гэта значыць стралкоў-пехацінцаў).

◊

У штыкі сустракаць (прыняць) каго-н. — крайне варожа.

Трымацца на штыках (перан.) — сілай войск.

Як штык (разм.) — зусім дакладна, безумоўна.

Каб з’явіўся заўтра сюды як ш.

|| прым. штыкавы́, -а́я, -о́е.