шакала́д, ‑у, М ‑дзе, м.
Кандытарскі выраб, які атрымліваецца шляхам перапрацоўкі зерня какавы з цукрам і дабаўленнем розных смакавых і араматычных прыпраў. Плітка шакаладу. □ Раіса аддае.. [жанчыне] свой шакалад і ўгаворвае, што гэта вельмі карысна — падмацавацца ў такі момант шакаладам. Шамякін. // Напітак на малацэ з парашку гэтага вырабу. Пакалыхваючыся ў вагоне яшчэ дзесьці за Варшавай, фон Крубер у гэты час піў цёплы шакалад, праглядаючы свежую берлінскую газету. Шахавец.
[Ісп. chocolade.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аўра́ць ’складваць гарох, віку для прасушкі’ (Касп.). Утворана шляхам дэкампазіцыі з уваўра́ць, дзеяслова закончанага трывання да увіра́ць ’вешаць на астраўкі гарох для прасушкі’ (беш., Крывіцкі, вусн. паведамл.), параўн. віц. падвіраць (незакончанае трыванне) ’тс’, дзе выступае той жа корань ‑вір‑ (‑ўр‑) і рус. пск. вирать ’піхаць’, балг. вра, въви́рам піхаць, засоўваць’, ст.-слав. въврѣти ’ўсунуць’; адсюль зыходная семантыка дзеяслова напіхваць, натыкаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жы́га ’надта хуткі чалавек’, ’чалавек, які ўмешваецца ў чужыя справы’ (Нас.). Параўн. рус. дыял. жи́га ’агонь’, ’бізун’, ’ваўчок’, польск. дыял. żega, żyga ’хуткі чалавек’. Параўн. жыг, жэг і іх іншаслав. адпаведнікі. Бязафіксны наз. утворан ад жыгаць ’бліскаць’ шляхам усячэння афіксальнай часткі з абагульненнем семы хуткасці. У далейшым ’хуткі чалавек’ атрымлівае значэнне ’неспакойны’, адкуль і ’такі, што ўмешваецца ў чужыя справы’. Параўн. жыгун.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маста́к ’творчы работнік у галіне выяўленчага мастацтва’, ’той, хто дасягнуў высокай дасканаласці ў сваёй справе’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк.; паўд.-усх., КЭС). Укр. (Катлярэўскі) маста́к, рус. масто́к, пск. маста́к ’рабочы, які ведае справу і кіруе’. Утворана ад рус. мастер шляхам замены суфікса ‑ер на ‑ак. У бел. мову ў савецкі перыяд увайшло ў якасці семантычнай (сэнсавай) калькі (Крукоўскі, Уплыў, 151).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пісьме́ннасць ’уменне чытаць і пісаць’, ’адсутнасць памылак’, пі́сьменнасць ’сістэма графічных знакаў для пісання’, ’сукупнасць пісьмовых помнікаў якой-небудзь эпохі пэўнага народа’, рус. пи́сьменность ’пісьменнасць’, польск. piśmienność ’граматнасць’, ’літаратура’, серб.-харв. пи̏сменост ’тс’, макед. писменост ’пісьменнасць’, ’граматнасць’, балг. писменост ’пісьменнасць’. Бел. пісьме́ннасць < пісьме́нны; а пісьменнасць, відаць, прыйшло з рус. мовы пісьмовым шляхам (пра рус. письменность гл. Вінаградаў, ДС ИЯ, 1959, 31–49).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рысава́ць 1 ’маляваць пры дапамозе графічных сродкаў’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), рысу́нак ’малюнак’ (ТСБМ), рысу́нак, русы́нак ’малюнак’ (брасл., калінк., Сл. ПЗБ), ’малюнак’, ’чарцёж’ (Байк. і Некр.), рысава́льшчык ’той, хто займаецца рысаваннем’ (ТСБМ). З с.-в.-ням. rizen праз польскую, параўн. польск. rysować ’маляваць’.
Рысава́ць 2 ’красаваць (пра збожжа)’ (Сцяц.). Утворана ад красава́ць шляхам адпадзеня пачатковага p‑ і звужэння ненаціскной галоснай (красаваць > расаваць > рысаваць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трады́цыя ’перадача ад пакалення да пакалення нормаў, звычаяў, поглядаў і інш.’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), трады́ція ’тс’ (Ласт.), ст.-бел. традиция, традыция ’тс’ (XVII ст.), якое праз ст.-польск. tradycyja (XVI ст.) з лац. trāditio (Булыка, Лекс. запазыч., 192) < trādĕre ’аддаваць’, ’перадаваць вусным шляхам’ < trans ’пера-’ і dare ’даць, даваць’ (Длугаш-Курчабова, 501–503; Голуб-Ліер, 485; ЕСУМ, 5, 615).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ін’е́кцыя
(лац. injectio = укідванне)
1) увядзенне лякарства ў тканкі і поласці арганізма шляхам упырсквання;
2) дадатковыя сродкі, якія ўліваюцца ў пэўную сферу эканамічнага жыцця (інвестыцыі, урадавыя закупкі тавараў і паслуг, экспарт).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
рынг
(англ. ring)
1) агароджаная канатам пляцоўка для боксу;
2) кароткачасовы дагавор паміж прадпрымальнікамі з мэтай атрымаць прыбытак шляхам скупкі тавару на рынку і наступнага продажу яго па больш высокіх цэнах.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ана́ліз
(гр. analysis = раскладанне)
1) навуковае даследаванне шляхам расчлянення цэлага на састаўныя часткі (напр. матэматычны а., а. мастацкага твора);
2) вызначэнне саставу і ўласцівасцей рэчыва (напр. а. крыві).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)