(н.-лац. necrologium, ад гр. nekros = мёртвы + logos = слова)
артыкул, прысвечаны нябожчыку, са звесткамі пра яго жыццё і дзейнасць.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
sezon, ~u
м. сезон;
sezon teatralny — тэатральны сезон;
sezon martwy (ogórkowy) — мёртвы сезон
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
◎ Мяцёва, мяціва, мяціво, мяціўя ’бацвінне’ (Жд. 1; іўеў., маст., Сцяшк. Сл.), ’націнне гародніны’ (бялын., Нар. сл.). З наць ’націна’. Параўн. чэш.nať, hať, mhať, mjať і інш. слав. лексемы, якія да прасл.natbCnyti, паиШ > паиъ ’мёртвы’. Мяркуецца, што націна — адміраючая, ужо не зялёная частка пераважна раслін-караняплодаў (Махэк₂, 391). Аб суфіксе ‑ів‑а гл. Сцяцко, Афікс. наз., 41.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
tot
a
1) мёртвы, паме́рлы, нежывы́
éine ~e Spráche — мёртвая мо́ва
~ gebóren — мёртванаро́джаны
~ stéllen, sich — удава́ць з сябе́ мёртвага [мерцвяка́]
2) мёртвы, невыра́зны
3) чыг. запасны́, тупіко́вы (пуць)
~es Gleis — тупі́к, запасны́ (пуць)
4) горн. пусты́ (пра пароду)
5)
~es Kapitál — эк.мёртвы капіта́л
~er Gang — тэх.мёртвы [халастд] ход
die Sáche ist auf den ~en Punkt ángelangt [gekómmen] — спра́ва засе́ла [завя́зла] на мёртвай кро́пцы
über den ~en Punkt hinwégbringen* — зру́шыць з мёртвай кро́пкі
◊ aufs ~e Geléis schíeben* — пакла́сці пад сукно́
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
2. Падумаўшы, памеркаваўшы, адмовіцца ад задуманага, змяніць сваё рашэнне, намер. [Галя] паднялася, хацела нешта адказаць Івану, але раздумала і, развітаўшыся з Арцёмам, пайшла за дзверы...Ваданосаў.Спачатку думалі даць ход справе, але Растоўцаў быў мёртвы .. Таму раздумалі.Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рысь1, ‑і, ж.
Хуткі алюр, сярэдні паміж галопам і шагам. Я падганяю каня лейцамі. Ён неахвоча пераходзіць на рысь.Асіпенка.Раптам ззаду [у Косціка] нечая моцная рысь. Азірнуўся — польскі коннік.Баранавых.
рысь2, ‑і, ж.
Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства кашэчых. Пасярод сцежкі ляжаў мёртвы алень, а над ім стаяла вялікая рысь.В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакале́чаны, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.ад пакалечыць.
2.узнач.прым. Які атрымаў калецтва; знявечаны. [Алена] спынілася каля лавы.., падняла посцілку, зірнула на мёртвы пакалечаны твар дзяўчыны і самлела.Чарнышэвіч.// Які атрымаў значныя пашкоджанні, даведзены да нягоднасці (пра рэчы, прадметы). Дрэвы.. стаялі пакалечаныя, і замест галінак тырчалі ў розныя бакі кароткія абрэзкі сукоў.Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГРО́АТ
(Grooth),
нямецкія жывапісцы, браты. Нарадзіліся ў г. Штутгарт, Германія.
Георг Крыстаф (10 ці 21.1.1716—28.9.1749). З 1743 прыдворны мастак у Пецярбургу. Аўтар вытанчаных партрэтаў у стылі ракако (конны партрэт Елізаветы Пятроўны з арапчанём; вял.кн. Пятра Фёдаравіча; абодва 1743). Іаган Фрыдрых (Іван Фёдаравіч; 1717—18.2.1801), пераважна анімаліст. Выкладаў у Пецярбургскай АМ (акад. з 1765). Яго барочныя кампазіцыі вызначаюцца стрыманым каларытам, падрабязнай дэталізацыяй («Папугаі», 1766, «Кот і мёртвы заяц», 1777).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Мярцве́ц, мерцве́ц ’нябожчык’ (Жд. 1, Уласт, Сл. ПЗБ, ТС, Янк.; касцюк., КЭС). Ст.-рус.мьртвецъ, мьртвьць, утвораныя ад мьртвъ > мёртвы (гл.). Прасл.mьrtvьcь: укр.мертвець, рус.мертвец, польск.martwic, martwiec, чэш.mrtvec, славен.mrtvȃc, mȓtvec, серб.-харв.мр̀твац, балг.мъртвец. Усх.-маг.мяртвец ’тс’ (Бяльк.), відаць, пад уплывам ц.-слав. ці рус. мовы. Сюды ж мярцвець ’станавіцца мёртвым’, ’нямець’, ’рабіцца пустынным’ (ТСБМ, Уласт, Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нябо́жчык, ‑а, м.
Мёртвы чалавек; мярцвяк. У пакоі, дзе стаяла труна з нябожчыкам, было поўна аўтазаводцаў.Карпаў.//(звычайнаўдадатку). Ужываецца для таго, каб паказаць, што той, аб кім гавораць, не жыве. [Дзед:] — Мой бацька нябожчык на сваіх плячах з лесу сенцы вынасіў.Скрыган.[Палікар:] — Нябожчык Іван усё жыццё марыў аб шчасці, ды не дачакаўся, памёр, небарака.Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)