крыжано́сец, ‑носца, м.

1. Гіст. Удзельнік крыжовых паходаў, які першапачаткова насіў на адзенні крыж з чырвонай тканіны.

2. Жук, шкоднік злакаў, з чорным крыжападобным рысункам на жоўтых надкрылах.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Крыжава́нка ’парода дзікіх качак’ (З нар. сл.). Параўн. крыжанка (гл.). Паколькі большасць вытворных на ‑ачка паходзяць ад дзеясловаў, паралельна ад крыжанка ўтварылася форма крыжаванка (∼ крыжаваць) (Параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 28–29). Да крыж (гл.). Так выглядае гэта птушка ў лёце. Ці, можа, пад уплывам ням. Kreuzente (Kreuz ’крыж’, Ente ’качка’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Крыжаві́лы ’жэрдкі, якімі прыціскаюць салому на вільчыку’ (Нар. сл.). Да крыж 1 (гл.) і вілы (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пігапа́гі

(ад гр. pyge = крыж + pagos = скаваны)

парок развіцця, пры якім блізняты зрасліся ў вобласці крыжа (параўн. ксіфапагі).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

пакута, мука; крыж (перан.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

verschränken

vt

1) скрыжава́ць, пакла́сці [скла́сці] крыж-на́крыж

2) абмяжо́ўваць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Крыжаві́на ’лысіна, белая пляма на лбе жывёлы’ (Нар. словатв.). Першапачатковая пляма ў форме крыжа? Гл. крыж 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

crisscross

[ˈkrɪskrɔs]

1.

adj.

1) які́ перакрыжо́ўваецца

2) перакрыжава́ны (до́пыт)

2.

adv.

1) крыж-на́крыж, упо́перак

2) кры́ва, ко́са, няпра́вільна

3.

v.t.

перакрыжо́ўваць, аплята́ць не́шта крыж-на́крыж

4.

n.

дзіця́чая гульня́ ў кры́жыкі

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Kreuz

n -es, -e

1) крыж

das Róte ~ — чырво́ны крыж

etw. übers ~ légen — пакла́сці што-н. крыж-на́крыж

ein ~ schlágen*, das Zéichen des ~es máchen — перажагна́цца

ans ~ schlágen* [nágeln] — раскрыжава́ць, укрыжава́ць

2) анат. паясні́ца

3) карт. жо́лудзі, крэ́сці

4) крыж, ця́жар, му́ка, паку́та

sich in sein ~ schícken — пако́рліва не́сці свой крыж, прыміры́цца з сваі́м лёсам

5) муз. дые́з

◊ ein ~ über etw. (A) máchen — паста́віць крыж на чым-н.; махну́ць руко́ю на што-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

стаўралі́т

(ад гр. stauros = крыж + -літ)

мінерал класа сілікатаў чырванавата-бурага, бура-чорнага і жоўтага колеру са шкляным бляскам.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)