зла́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. што. Зрабіць, пабудаваць.
З. калёсы.
З. банкет (перан.).
2. з кім-чым. Прыйсці да згоды; справіцца з кім-, чым-н.
Мы з ім зладзім.
З. з дзецьмі.
3. што. Зрабіць узгодненым, стройным.
З. галасы.
|| незак. зла́джваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панара́д, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Каркас, аснова калёс. Скрыпяць калёсы, панарад іх дрыжыць, ляскае. Каваль. Пуда лішняга не кладзі на воз, бо .. колы лезуць і лезуць у пясок, бы на той свет, а воз асядае, пакуль зусім не ляжа на зямлю панарадам. Сачанка.
2. Калёсы без драбін. [Мікіта] выцягнуў панарады, палажыў на іх дошкі і стаў навальваць гной. Колас. У дварэ .. стаяў новы панарад, на якім быў ужо паложаны плуг. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зімо́й, прысл.
У час зімы. Рыхтуй летам сані, а зімой калёсы. Прыказка. Калі старанна косяць, то сена зімою не просяць. З нар.
•••
Зімой лёду (снегу) не дастаць гл. дастаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ка́ркі ’павозка’ (Жд. 3), ’малыя санкі’ (Шат.). Запазычанне з ням. Karch ’павозка’, с.-в.-ням. karech ’двуколка’, таму Pluralia tantum. Магчыма, таксама ўплыў бел. калёсы для назвы павозкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Біндзю́г драбіны, воз, калёсы’ (Бяльк.), біндзю́к (Касп.). Рус. биндю́г, биндю́га і г. д. Лічыцца запазычаннем з с.-н.-ням. bindinge. Гл. Фасмер, 1, 150, 166; Шанскі, 1, Б, 120.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́; незак.
1. Утвараць моцныя гукі, грукат.
Грымяць калёсы па бруку.
За лесам грымела (безас.). Г. каструлямі.
2. перан. Мець вялікую папулярнасць, славу.
Г. на ўсю краіну.
|| зак. прагрыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́.
|| аднакр. гры́мнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́каціць, -качу, -каціш, -каціць; -качаны; зак.
1. што. Коцячы, перамясціць, выдаліць.
В. бочку з падвала.
В. калёсы на двор.
2. Хутка выехаць адкуль-н. (разм.).
На плошчу выкаціў аўтобус.
3. перан., асаб. і безас. Знішчыць агнём (разм.).
Пажар выкаціў палавіну вёскі.
◊
Выкаціць бельмы (разм., груб.) — вытарашчыць вочы.
|| незак. выко́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адкаці́ць, ‑качу, ‑коціш, ‑коціць; зак., каго-што.
Коцячы, перамясціць што‑н. у іншае месца. Адкаціць калодку з-пад ног. Адкаціць калёсы ўбок. □ Ужо адкаціў кулямёты Да самай мяжы батальён. Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрэ́сваць несов., в разн. знач. потря́хивать, встря́хивать;
калёсы ~свае на калдо́бінах — теле́гу потря́хивает (встря́хивает) на колдо́бинах;
п. галаво́й — потря́хивать голово́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Рэ́далі ’калёсы з высокімі драбінамі, на якіх возяць сена’ (ЖНС, Касп., Крыў., Са сл. Дзіс., Сцяшк. Сл., Нар. лекс.), рэдаль ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ, Хрэст. дыял.), ра́дыли ’тс’ (смал.). Гл. арэдалы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)