перане́сці сов., в разн. знач. перенести́; (пережить — ещё) испыта́ть; претерпе́ть;
п. дро́вы пад паве́ць — перенести́ дрова́ под наве́с;
п. це́раз руча́й — перенести́ че́рез руче́й;
п. сталі́цу ў но́вы го́рад — перенести́ столи́цу в но́вый го́род;
п. свае́ ду́мкі ў міну́лае — перенести́ свои́ мы́сли в про́шлое;
аднаскладо́вае сло́ва не́льга п. — односло́жное сло́во нельзя́ перенести́;
п. пасяджэ́нне на пяць гадзі́н — перенести́ заседа́ние на пять часо́в;
п. ця́жкую хваро́бу — перенести́ тяжёлую боле́знь;
п. мно́га го́ра — перенести́ (испыта́ть) мно́го го́ря
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ан прост.
1. союз аж, але́ ж;
ан вдруг аж ра́птам;
ан глядь аж гляджу́;
ан нет але́ ж не;
я ду́мал, она́ его́ забы́ла, ан, ви́дно, нет я ду́маў, яна́ пра яго́ забы́лася, але́ ж не;
2. усилительная част. а вось і, а ўсё-такі, а ўсё ж такі, не;
— Ну что, проигра́лся? — Ан нет. Ну што, прайгра́ўся? — А вось і не (не);
— Съе́зжу-ка я в го́род. — Не́зачем! — Ан съе́зжу. З’е́зджу я ў го́рад. — Няма́ чаго́! — А ўсё-такі (а ўсё ж такі) з’е́зджу.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
убира́ться
1. (управляться) разг. упраўля́цца, спраўля́цца; упарадко́ўвацца;
убира́ться с хле́бом упраўля́цца (упарадко́ўвацца) са збо́жжам;
2. уст. (укладываться) укла́двацца; (умещаться) убіра́цца; умяшча́цца; (влезать) ула́зіць;
слова́ убира́ются в одну́ строку́ сло́вы ўмяшча́юцца (убіра́юцца) у адзі́н радо́к;
3. (украшаться) убіра́цца, прыбіра́цца;
го́род убира́лся к пра́зднику го́рад убіра́ўся (прыбіра́ўся) да свя́та;
4. (уходить, уезжать) разг. выбіра́цца;
убира́йтесь отсю́да! выбіра́йцеся адгэ́туль!;
убира́йтесь подобру́-поздоро́ву выбіра́йцеся паку́ль цэ́лыя;
5. страд. прыма́цца; забіра́цца; здыма́цца, скру́чвацца; падыма́цца, прыбіра́цца; убіра́цца; збіра́цца; склада́цца, скла́двацца; хава́цца; умяшча́цца; прыма́цца, устараня́цца; здыма́цца, зні́мацца; выдаля́цца, выганя́цца, праганя́цца; см. убира́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заня́ць сов.
1. в разн. знач. заня́ть; (не дать скучать — ещё) развле́чь; поразвле́чь;
з. кватэ́ру — заня́ть кварти́ру;
з. го́рад — заня́ть го́род;
з. паса́ду дырэ́ктара — заня́ть до́лжность дире́ктора;
з. ме́сца ў пе́ршым ра́дзе — заня́ть ме́сто в пе́рвом ряду́;
з. супрацо́ўнікаў рабо́тай — заня́ть сотру́дников рабо́той;
з. шыро́кі прако́с — заня́ть широ́кий проко́с;
абмеркава́нне пыта́ння ~няло́ цэ́лую гадзі́ну — обсужде́ние вопро́са за́няло це́лый час;
з. гасце́й — заня́ть (развле́чь, поразвле́чь) госте́й;
2. нача́ть гнать (собирая в стадо);
пасту́х ~няў каро́ў — пасту́х на́чал гнать коро́в;
◊ дух (духі́) ~няло́ — безл. дух за́няло (захвати́ло);
мо́ву ~няло́ — безл. лиши́лся да́ра ре́чи
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уско́чыць сов.
1. (быстро встать) вскочи́ть;
2. вскочи́ть, вбежа́ть;
хло́пчык уско́чыў у ха́ту — ма́льчик вскочи́л (вбежа́л) в избу́;
3. (на что-л.) вскочи́ть, вспры́гнуть;
у. на ла́ўку — вскочи́ть на скаме́йку;
4. (во что-л.) вскочи́ть, впры́гнуть;
у. у ло́дку — вскочи́ть (впры́гнуть) в ло́дку;
5. перен., разг. (о нарыве, волдыре и т.п.) вскочи́ть;
на лбе ўско́чыў гуза́к — на лбу вскочи́ла ши́шка;
6. (войти стремительно, силой) ворва́ться;
байцы́ ўско́чылі ў го́рад — бойцы́ ворвали́сь в го́род;
7. (въехать вскачь на лошади) вскака́ть;
8. угоди́ть, попа́сть;
у. у я́му — угоди́ть (попа́сть) в я́му;
◊ вось дык ~чыў! — вот так попа́лся!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АФІ́НЫ (Athēnai) Старажытныя, горад-дзяржава (поліс) у Паўд. ч. Атыкі, адзін з важнейшых эканам., паліт. і культ. цэнтраў Стараж. Грэцыі. Поліс утварыўся ў выніку аб’яднання радавых абшчын Атыкі вакол Афінскага акропаля. Унутры абшчын існаваў падзел на аўпатрыдаў, геамораў і дэміургаў. Савет знаці, арэапаг, меў вышэйшую суд., адм. і рэліг. ўладу. У 621 да нашай эры правіцель Драконт запісаў законы, якія прызнавалі прыватную ўласнасць на рухомую маёмасць. Да канца 6 ст. да нашай эры зямля лічылася абшчыннай уласнасцю, але паступова апынулася ў руках радавой знаці, а частка абшчыннікаў — у даўгавым рабстве. У 594 да нашай эры правіцель Салон Правёў рэформы, якія адмянялі даўгавое рабства, уводзілі савет 400; грамадзян падзялялі на 4 разрады ў адпаведнасці з маёмасным цэнзам; вышэйшыя пасады ў дзярж. органах маглі займаць толькі самыя багатыя людзі. Народны сход і Гелія (суд прысяжных) складаўся з усіх грамадзян. Узнікла дэмакратыя. Каля 560 да нашай эры адбыўся паліт. пераварот, у выніку якога ўстанавілася тыранія Пісістрата. Пры Пісістратыдах (560—510 да нашай эры) разгарнулася храмавае і свецкае буд-ва, праведзены водаправод; Афіны кантралявалі марскі шлях у Прычарнамор’е, пашырылі свой уплыў на шэраг а-воў Эгейскага м. Пасля падзення тыраніі і грамадз. вайны 508 да нашай эры праведзены новыя рэформы, у выніку якіх знішчаны перажыткі радавога ладу; закон аб астракізме ахоўваў дэмакратыю. Афіны сталі самай вял. дзяржавай Стараж. Грэцыі. У перыяд грэка-персідскіх войнаў 500—449 да нашай эры Афіны дасягнулі найб. росквіту: некалькі разоў перамагалі персаў, узначальвалі антыперс. Дэлоскі саюз, які пазней ператварыў Афіны ў марскую дзяржаву (гл. Архе Афінская). Гады праўлення Перыкла атрымалі назву «залатога веку Перыкла». З увядзеннем аплаты дзярж. пасад дэмасу забяспечаны ўдзел у кіраванні дзяржавай. Праца свабодных земляробаў і рамеснікаў спалучалася з працай рабоў, Афіны ператварыліся ў буйны гандлёва-рамесніцкі поліс. Расквітнелі філасофія, рэлігія, тэатр, л-ра, архітэктура і скульптура. Аднак шматлікія супярэчнасці ўнутры Афінскай дзяржавы з яе полісамі-саюзнікамі прывялі да Пелапанескай вайны 431—404 да нашай эры і паражэння Афін. У ходзе Карынфскай вайны 395—387 да нашай эры Афіны часткова аднавілі сваё становішча, але былой магутнасці ўжо не дасягнулі. У 338 да нашай эры Македонія ўключыла Афіны ў Элінскі саюз пад сваёй гегемоніяй. У 86 да нашай эры Афіны заваяваны Рымам. У 3 ст. нашай эры Афіны перажылі нашэсце варвараў і прыйшлі ў заняпад.
Літ.:
Колобова К.М. Древний город Афины и его памятники. Л., 1961;
Корзун М.С. Социально-политическая борьба в Афинах в 444—425 гг. до нашей эры. Мн., 1975;
Фролов Э.Д. Социально-политическая борьба в Афинах в конце V в. до нашей эры: (Материалы и документы). Л., 1964.
М.С.Корзун.
т. 2, с. 133
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
во́льны
1. свобо́дный, во́льный;
~ная краі́на — свобо́дная (во́льная) страна́;
в. чалаве́к — свобо́дный (во́льный) челове́к;
~нае жыццё — свобо́дная (во́льная) жизнь;
~ная ду́мка — свобо́дная (во́льная) мысль;
2. (о манере держать себя) свобо́дный, непринуждённый;
~нае абыхо́джанне — свобо́дное (непринуждённое) обраще́ние;
○ ~ная барацьба́ — во́льная борьба́;
~ная прафе́сія — свобо́дная профе́ссия;
в. верш — свобо́дный стих;
в. го́рад — во́льный го́род;
в. перакла́д — во́льный перево́д;
~ная тэ́ма — во́льная те́ма;
в. слуха́ч — вольнослу́шатель;
в. маста́к — свобо́дный худо́жник;
в. час — свобо́дное вре́мя;
~ныя ру́хі — во́льные движе́ния;
◊ ~наму во́ля — во́льному во́ля;
~ная пту́шка — во́льная пти́ца;
в. каза́к — во́льный каза́к;
у ~ную хвілі́ну — в свобо́дную мину́ту;
~наму во́ля, шалёнаму по́ле — посл. во́льному во́ля, а шально́му по́ле
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́расці сов., в разн. знач. вы́расти;
трава́ ~сла — трава́ вы́росла;
дзе́ці ~слі — де́ти вы́росли;
з жо́луда вы́рас дуб — из жёлудя вы́рос дуб;
в. з касцю́ма — вы́расти из костю́ма;
гэ́ты кампазі́тар вы́рас за апо́шні год — э́тот компози́тор вы́рос за после́дний год;
шум вы́рас і пракаці́ўся над рако́й — шум вы́рос и прокати́лся над реко́й;
пе́рад падаро́жнікамі вы́рас го́рад — пе́ред путеше́ственниками вы́рос го́род;
на пустыры́ ~слі карпусы́ заво́да — на пустыре́ вы́росли корпуса́ заво́да;
на лбе вы́рас гуз — на лбу вы́росла ши́шка;
◊ в. на вача́х — вы́расти на глаза́х;
як з (-пад) зямлі́ в. — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) из-под (из) земли́ вы́расти;
в. ў вача́х — (чыіх) вы́расти в глаза́х (чьих)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уступі́ць I сов.
1. в разн. знач. вступи́ть;
у. у прафсаю́з — вступи́ть в профсою́з;
у. у шлюб — вступи́ть в брак;
у. у спрэ́чку — вступи́ть в спор;
2. вступи́ть, войти́;
во́йскі ўступі́лі ў го́рад — войска́ вступи́ли (вошли́) в го́род;
3. (стать ногой во что-л.) вступи́ть, ступи́ть;
у. у лу́жыну — ступи́ть в лу́жу;
4. (ступить) наступи́ть;
у. на дыва́н — наступи́ть на ковёр;
◊ у. у строй — вступи́ть в строй
уступі́ць II сов., в разн. знач. уступи́ть;
у. ме́сца — уступи́ть ме́сто;
у. сі́ле — уступи́ть си́ле;
у. мало́дшаму — уступи́ть мла́дшему;
яго́ ве́ды не ўсту́пяць ва́шым — его́ зна́ния не усту́пят ва́шим;
у. тава́р за паўцаны́ — уступи́ть това́р за полцены́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вступи́ть сов.
1. уступі́ць, увайсці́;
войска́ вступи́ли в го́род во́йскі уступі́лі ў го́рад;
2. (в период, состояние) уступі́ць;
вступи́ть в но́вую фа́зу разви́тия уступі́ць у но́вую фа́зу развіцця́;
3. (ступить куда-л.) ступі́ць;
вступи́ть на па́лубу ступі́ць на па́лубу;
4. (стать членом чего-л.) уступі́ць;
вступи́ть в профсою́з уступі́ць у прафсаю́з;
5. (начать какое-л. действие) уступі́ць (у што), пача́ць (што);
вступи́ть в бой уступі́ць у бой;
вступи́ть в спор пача́ць спрэ́чку;
◊
вступи́ть в строй уступі́ць у строй;
вступи́ть в си́лу увайсці́ ў сі́лу;
вступи́ть на путь стаць на шлях;
вступи́ть в брак узяць шлюб, (жениться) ажані́цца (з кім), (выйти замуж) вы́йсці за́муж (за каго);
вступи́ть в до́лжность заня́ць паса́ду;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)