сват, ‑а, М сваце, м.
1. Асоба, якая сватае жаніху нявесту ці нявесце жаніха. Ехаць у сваты. □ — Добры сват раней, чым пасватаць дзяўчыну хлопцу, уведае, што за яна, які характар мае, у людзей распытае. Пальчэўскі.
2. Бацька мужа ў адносінах да жончыных ці бацька жонкі ў адносінах да мужавых бацькоў. [Ляснік:] — Ведаеш, Лявон, падабаецца мне твой Грышка, ці не будзем мы сватамі?.. Чарот.
•••
Ні брат ні сват гл. брат.
Ні свата ні брата гл. брат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сват м.
1. (лицо, сватающее кого-л.) сват;
2. (отец одного из супругов по отношению к отцу или матери другого) сват;
◊ ні брат ні с. — ни брат ни сват;
ні сва́та ні бра́та — ни сва́та ни бра́та
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Бражка (брашка) ’радня, сваяцтва; талака’ (Яўс.). Рус. бра́жка ’дрэнная кампанія; п’яная кампанія’. Няяснае слова. ёсць дзве магчымасці тлумачэння: 1) ад бра́жка < бра́га (гл.) ’брага’ метафарызацыяй; 2) нейкая сувязь з брат, дакладней, з гіпакарыстычнымі формамі гэтага слова: бел. брахна, брахне́йка і да т. п. На карысць гэтай другой магчымасці сведчыць значэнне ў бел. слова ’радня, сваяцтва’. Але параўн. польск., чэш. арго braška ’брат’ (гл. Будзішэўска, Żarg., 70).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кватара́нец ’кватарант’ (Сцяшк., Янк. I, Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Гл. кватарант. У адпаведнасці з Сцяцко, Афікс. наз., 147 суфікс ‑анец утварае назвы асобы па адносінах да таго, што названа ўтваральным словам. У іх ліку кватаранец як канчанец ’жыхар супрацьлеглага канца вёскі’. Мяркуючы па братанец ’няродны брат’ (< братан), кватарант успрымалася як *кватаран, параўн. гаршчан ’ганчар’ (там жа). Тады паводле брат > братан > братанец, кватэра > кватаран(т) > кватаранец.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрэ́дні ‘дваюрадны’ (ТС), стрэ́нні ‘тс’ (Янк. 3.; пух., З нар. сл.), стры́нні ‘тс’ (Бузук., Паўд.-бел.). Пераасэнсаваны пад уплывам стрэ́ча ‘ступень роднасці’ (< стрэ́чны ‘дваюрадны’) прыметнік стрыечны (гл.), параўн. брат (сястра) у першай стрэчы (у першым стрэчанні, стрэнні), у другім стрэнні брат; браты першага стрэння (Пан.), што з’яўляецца вынікам аманіміі з стрэча ‘сустрэча’ (Янк. 2, 169), дн < нн у выніку дысіміляцыі. Гл. стрый, стрэча 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
запамагчы́ся, ‑магуся, ‑можашся, ‑можацца; зак., чым і без дап.
Абл. Атрымаць выгаду, разжыцца, пакарыстаўшыся чым‑н. — Чужым, брат, не запаможашся. Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́люднець, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Тое, што і вылюдзець. Я цябе, брат, і не пазнаў. Ты гэтак падрос, вылюднеў. Малайчына! Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адле́зці, ‑зу, ‑зеш, ‑зе; зак.
Разм. Перастаць чапляцца, адчапіцца. [Малодка:] — Ахты, рагатун пракляты! Адлезь, табе кажу, а то, брат, поўху зловіш. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кня́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; незак.
Правіць, кіраваць княствам. У другой палове 14 стагоддзя ў Полацку княжыў Андрэй, таксама брат Ягайлы. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прааналізава́ць, ‑зую, ‑зуеш, ‑зуе; зак., што.
Зрабіць аналіз. — За цябе, брат, аб’ектыў працуе, а мне трэба самому ўсё прааналізаваць, запісаць. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)