незгаво́рлівы, ‑ая, ‑ае.
Такі, з якім цяжка згаварыцца; упарты. Дзед быў сёння на дзіва незгаворлівы. Ці не здагадаўся, што яго хочуць сасватаць на рызыкоўную справу — асаджваць пчол? Рылько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неміну́чы, ‑ая, ‑ае.
Такі, якога нельга мінуць; непазбежны. Сутычка была немінучая, тым болей, што насарогі заўсёды ахвотнікі пабіцца. Маўр. Яго выносіў з пекла конь Ад смерці немінучай. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падзме́нны, ‑ая, ‑ае.
Такі, які замяняе на некаторы час каго‑н. на працы, дзяжурстве, вахце і пад. Падзменны рабочы. / у знач. наз. падзме́нны, ‑ага, м. Падзменныя зараз адпачываюць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паіранізава́ць, ‑зую, ‑зуеш, ‑зуе; зак., з каго-чаго і без дап.
Іранізаваць некаторы час. «Што гэта я такі — як дзяўчына?! — падумаў незадаволена. — Глядзі, каб не заплакаў!» — паіранізаваў [Зыбін]. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пла́ваючы,
1. ‑ая, ‑ае. Дзеепрым. незал. цяпер. ад плаваць.
2. ‑ая, ‑ае; у знач. прым. Такі, які плавае, здольны да плавання. Плаваючыя птушкі.
3. Дзеепрысл. незак. ад плаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
украі́нскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да Украіны, украінцаў, які належыць ім. Украінская мова. Украінскі звычай. // Уласцівы ўкраінцам; такі, як ва ўкраінцаў. Украінская вышыўка. Украінская кашуля. Украінскі боршч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падо́бны, -ая, -ае.
1. Які мае падабенства з кім-, чым-н., нагадвае каго-, што-н.
Падобныя з твару.
2. Такі, як гэты (пра які ідзе гаворка).
Другі п. выпадак здарыўся ў іншым месцы.
3. У геаметрыі: тоесны па форме, але розны па велічыні.
Падобныя трохвугольнікі.
○
І падобнае (скарочана на пісьме «і пад.») — ужыв. ў канцы пералічэння тоесных прадметаў, з’яў і інш.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пра́вільны, -ая, -ае.
1. Які не адступае ад правіл, норм, прапорцый.
Правільнае напісанне.
Правільныя рысы твару.
2. Заканамерны, рэгулярны.
Правільная змена пор года.
3. Які адпавядае сапраўднасці, такі, як патрэбна.
П. адказ.
Правільнае разуменне сучаснага становішча.
4. Пра многавугольнік: які мае роўныя вуглы і стораны; пра мнагаграннік: які мае грані — аднолькавыя правільныя многавугольнікі і роўныя мнагагранныя вуглы пры вяршынях.
|| наз. пра́вільнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
элемента́рны, -ая, -ае.
1. Які мае адносіны да элементаў (у 5 знач.).
Э. састаў рэчыва.
2. Пачатковы, які датычыцца асноў чаго-н., асноўны, самы неабходны.
Элементарная фізіка.
Элементарныя веды.
3. перан. Нескладаны, прасцейшы, такі, які павінен быць вядомы кожнаму.
Элементарныя пытанні правапісу.
Элементарныя правілы паводзін.
4. перан. Спрошчаны, павярхоўны, абмежаваны.
Элементарная схема.
|| наз. элемента́рнасць, -і, ж. (да 3 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Аспа́ласць ’санлівасць, вяласць, неахайнасць’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.), аспала, аспалы (Нас.). Укр. оспалий, оспалість, польск. ospały, ospałość, чэш. ospalý, ospalost, славац. ospalý, ospalosť, паморск. u̯ospałi ’санлівы, вялы’, ’санлівасць, вяласць’. Ст.-бел. оспалый ’санлівы, вялы’ (з 1593 — Булыка, Запазыч., 231, дзе таксама: оспалость, оспальство, оспальца, оспале; параўн. Гіст. лекс., 96). Унутраная форма слова ясная: аспаласць і інш. утворана ад аспалы, якое ў сваю чаргу — дзеепрыметнік ад дзеяслова *аспаць. Паколькі, аднак, такі дзеяслоў у беларускай мове не фіксуецца, не без падстаў оспалый разглядаецца як паланізм. Але і ў польскай мове не зафіксаваны такі дзеяслоў. Між тым у старачэшскай ён быў вядомы (пач. XV ст.). Таму, магчыма, што крыніцай дзеепрыметніка для польскай была чэшская мова, адкуль слова магло трапіць у беларускую непасрэдна або праз польскае ці ўкраінскае пасрэдніцтва. Назоўнік утварыўся на беларускай глебе ці быў таксама запазычаны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)