Verbum

зачапі́ць, -чаплю́, -чэ́піш, -чэ́піць; -чэ́плены; зак., каго-што.

1. Захапіць, паддзець, каб прыцягнуць да сябе або злучыць з чым-н.

З. вядро на крук.

З. бервяно бусаком.

2. Выпадкова закрануць пры руху.

З. воссю за вугал.

3. перан. Усхваляваць, абудзіць якое-н. пачуццё; зняважыць чые-н. пачуцці.

З. за жывое.

З. самалюбства.

4. Пачаць гаворку з кім-н., сказаць каму-н. што-н.; закрануць у размове што-н.

Я не рада, што яе зачапіла.

З. дзяўчыну ў гаворцы.

|| незак. зачэ́пліваць, -аю, -аеш, -ае.

вы́біць, -б’ю, -б’еш, -б’е; -біты; зак.

1. каго-што. Ударам выдаліць; з боем выгнаць, адцясніць.

В. акно.

В. ворага з горада.

В. з каляіны (перан.: парушыць прывычны спосаб жыцця).

2. што. Ударамі ачысціць ад пылу.

В. дыван.

3. што. Ударамі зрабіць паглыбленне ў чым-н.; вычаканіць.

В. медаль.

4. што. Знішчыць градам, вытаптаць і пад. (пасевы, поле і г.д.).

Град выбіў жыта.

В. сцежку ў жыце.

5. што. З цяжкасцю дамагчыся атрымання чаго-н. (разм.).

В. дадатковыя сродкі.

|| незак. выбіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

ачы́сціць, ачы́шчу, ачы́сціш, ачы́сціць; ачы́шчаны; зак.

1. гл. чысціць.

2. што. Зрабіць чыстым па саставе.

А. спірт.

3. што. Аслабаніць ад каго-, чаго-н.

А. залу.

А. горад ад прышэльцаў.

4. Апаражніць, з’еўшы ўсё (разм.).

А. міску кашы.

5. каго-што. Абакрасці (разм.).

Зладзеі ачысцілі кватэру.

6. Зрабіць чыстым у маральных адносінах.

А. сумленне (перан.).

|| незак. ачышча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. ачы́стка, -і, ДМ -тцы, ж. і ачышчэ́нне, -я, н.

Для ачысткі сумлення (каб супакоіцца; разм.); прым. ачышча́льны, -ая, -ае. Ачышчальныя прыстасаванні.

апрану́ць, -ану́, -а́неш, -а́не; -а́нем, -а́неце, -а́нуць; -ані́; -а́нуты і -а́нены; зак.

1. каго-што. Адзець.

А. дзіця.

2. што. Надзець, нацягнуць на сябе ці на каго-н. якую-н. вопратку.

А. паліто.

3. каго-што. Забяспечыць неабходнай вопраткай (разм.).

А. сям’ю.

4. каго-што. Увасобіць у якой-н. форме.

А. хлопца ў мядзведзя.

5. перан. Пакрыць.

Ноч апранула зямлю.

|| незак. апрана́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| звар. апрану́цца, -ану́ся, -а́нешся, -а́нецца; -а́немся, -а́нецеся, -а́нуцца; -ані́ся; незак. апрана́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

|| наз. апрана́нне, -я, н.

касы́, -а́я, -о́е і ко́сы, -ая, -ае.

1. Размешчаны, накіраваны пад вуглом да гарызантальнай паверхні, не адвесны.

К. прамень.

К. почырк.

2. Скрыўлены, несіметрычны.

Касая рама.

Касыя дзверы.

3. Касавокі.

Касая дзяўчына.

4. Размешчаны не пасярэдзіне, а збоку.

К. каўнер.

Касая засцежка.

5. перан. Недружалюбны, падазроны (пра позірк, погляд).

Касыя позіркі.

Коса (прысл.) глядзець на каго-н.

○

Касы вугал — вугал, які большы або меншы за прамы.

Касы парус (спец.) — трохвугольны парус.

◊

Касы сажань у плячах (разм.) — шыракаплечы, магутнага складу (пра чалавека).

кі́дацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.

1. гл. кінуцца.

2. чым. Кідаць у каго-, што-н. або адзін у аднаго.

К. снежкамі.

3. перан., кім-чым. Нядбайна адносіцца да каго-, чаго-н., не шанаваць каго-, што-н. (разм.).

К. добрымі працаўнікамі.

Нельга к. грашамі.

4. Жыць у пастаянных клопатах, у горы, бедна; гадавацца без належнага догляду (разм.).

Цэлае лета кідаецца селянін: то ў полі, то на гаспадарцы.

Так і кідаецца бедная сірата без бацькоў.

◊

Асою ў вочы кідацца (разм., неадабр.) — быць вельмі назойлівым.

крыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.

1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі, а таксама вадаём, які ўтварыўся на месцы выхаду падземных натуральных вод.

Прынесці вады з крыніцы.

2. перан., чаго. Тое, што дае пачатак чаму-н., служыць асновай для чаго-н.

К. святла.

К. дабра.

3. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні (спец.).

Мовазнаўчыя крыніцы.

◊

Біць крыніцай — бурна развівацца, квітнець.

Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.

|| прым. крыні́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).

крышы́ць, крышу́, кры́шыш, кры́шыць; кры́шаны; незак.

1. што. Наразаць дробнымі кавалкамі; здрабняць што-н.

К. буракі.

2. каго-што. Ламаць, разбіваць на часткі.

К. крэйду.

3. перан., каго-што. Знішчаць (разм.).

К. варожыя ўмацаванні.

4. Накідваць дзе-н. крошак (разм.).

Не крышы на падлогу.

|| зак. скрышы́ць, скрышу́, скры́шыш, скры́шыць; скры́шаны (да 1 і 2 знач.), раскрышы́ць, -крышу́, -кры́шыш, -кры́шыць; -кры́шаны (да 2 знач.) і накрышы́ць, -крышу́, -кры́шыш, -кры́шыць; -кры́шаны (да 1 і 3 знач.).

|| наз. крышэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).

ла́гер, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Часовая стаянка, пасяленне, звычайна пад адкрытым небам, у палатках.

Турысцкі л.

Разбіць л.

2. Месца для ўтрымання вялікай колькасці ваеннапалонных ці зняволеных людзей.

Л. для ваеннапалонных.

3. Часовая стаянка войска ў палявых умовах, а таксама войска, размешчанае такім чынам; сталае месцазнаходжанне партызан, паўстанцаў.

4. перан. Грамадска-палітычная групоўка, кірунак.

Л. міру.

○

Піянерскі лагер — выхаваўча-аздараўленчая ўстанова для піянераў і школьнікаў у СССР.

|| прым. ла́герны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Л. збор.

па́сці, паду́, падзе́ш, падзе́; падзём, падзяце́, паду́ць; паў, па́ла; падзі́; зак.

1. гл. падаць.

2. Загінуць, быць забітым (высок.).

П. ў бітве за Радзіму.

П. ахвярай чаго-н. (загінуць з-за чаго-н.).

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць пераможаным, скарыцца (пра крэпасць, уладу; высок.).

Крэпасць пала.

Стары лад паў.

4. перан. Маральна апусціцца, стаць нікчэмным.

Нізка п.

◊

Ні села ні пала (разм.) — нечакана, без прычыны.

Пасці духам — страціць надзею, занудзіцца.

|| наз. падзе́нне, -я, н. (да 3 і 4 знач.).