здра́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; зак.
1. каму-чаму. Перайсці на бок ворага, прадаць.
З. радзіме.
2. каму-чаму. Парушыць вернасць.
З. сябру.
З. сабе (зрабіць што-н. насуперак сваім перакананням).
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., каму. Перастаць служыць; аслабець (пра сілы, здольнасці, пачуццёвыя ўспрыманні).
Памяць здрадзіла ёй.
Сілы здрадзілі спартсмену.
|| незак. здра́джваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пару́шыць, -шу, -шыш, -шыць; -шаны; зак.
1. што. Перашкодзіць нармальнаму стану, развіццю чаго-н., перарваць.
П. маўчанне.
П. сон.
2. што. Не захаваць чаго-н., пераступіць што-н.
П. дагавор.
П. дысцыпліну.
П. граніцу (незаконна перайсці яе).
3. каго-што. Скрануць, разварушыць.
П. пчол.
П. яйкі ў птушыным гняздзе.
|| незак. паруша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. парушэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
перасалі́ць, -салю́, -со́ліш, -со́ліць; -со́лены; зак.
1. што. Пакласці вельмі многа солі ў што-н.
П. суп.
2. перан. Перайсці мяжу, меру дазволенага ў чым-н. (разм.).
П. у жартах.
|| незак. перасо́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. перасо́льванне, -я, н. (да 1 знач.) і перасо́л, -у, м. (да 1 знач.).
Недасол на стале, а перасол на спіне (прымаўка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
◎ Перая́ра (перыяра) ’старая авечка’ (Рам. 5), пераярак пераярка ’жывёла мінулагодняга прыплоду (авечак, ваўкоў)’ (ТСБМ). Параўн. рус. переяр ’аднагадовы воўк’, переярка ’аднагадовая авечка, што аб’явілася першы раз’, переяровшпь ’перайсці, перажыць пару цечкі’. Да пера- і яр‑ (< прасл. Jan ’год’, ц.-слав. яра ’вясна’), яравы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пярэ́ступ ’расліна Bryonia L.’ (Кіс.), перэ́ступ ’расліна, якая, падобна да хмелю, абвівае платы ў агародах’ (ТС). Параўн. укр. пере́ступ, пере́ступень ’тс’, рус. переступень ’тс’, польск. przestąp ’тс’. Выводзіцца ад пераступі́ць ’перамясціцца, перайсці’, бо расліна “пераступае” (= пералазіць) праз плот, параўн. ЕСУМ, 4, 346; Банькоўскі, 2, 908.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
przebiec
зак. прабегчы; перабегчы; пранесціся;
przebiec komu drogę — перайсці каму дарогу
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
перава́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак., каго-што.
Заахвоціўшы, зацікавіўшы чым‑н., угаварыць перайсці, пераехаць куды‑н.; схіліць на свой бок. Вежа прыбавіў .. [Геленв] пенсіі, плаціў цяпер сто рублёў, абы не перавабілі ў губернскі тэатр. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ператапі́цца 1, ‑топіцца; ‑топімся, ‑топіцеся, ‑топяцца; зак.
Патануць, утапіцца — пра ўсіх, многіх.
ператапі́цца 2, ‑топіцца; зак.
1. Нагрэўшыся, растапіцца, перайсці ў вадкі стан. Ператапілася масла.
2. Празмерна адтапіцца ад моцнага награвання (пра кіслае малако).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
контрата́ка, ‑і, ДМ ‑тацы, ж.
Сустрэчная атака, якую арганізоўваюць з мэтай адбіць наступленне ворага або перайсці ў наступленне самім. Батальён адбівае немцаў, а ўслед за гэтым па загаду Шутава сам пераходзіць у контратаку. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пярэ́йд ’пераход; праход’ (Нас., Гарэц., Стан.). Бяссуфікснае ўтварэнне ад перайсці, 1 ас. адз. л. перайду́ (гл. ісці), параўн. пярэйсьце ’тс’ (Гарэц.). У падобным польск. przedejdę ’пайсці ўперад’, якое Банькоўскі (2, 829) лічыць багемізмам, параўн. чэш. předejdu ’апярэджу’, інфінітыў předejíti ’апярэдзіць’, выступае варыянт прыстаўкі (прыназоўніка) *perdъ (przede‑, гл. перада‑, перад).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)