БАНІФА́ЦЫЙ VIII
(Bonifacius VIII; свецкае Бенедзета Каэтані; Benedetto Caetani; каля 1235, Ананьі, Італія — 11.10.1303),
рымскі папа [1294—1303]. Актыўна змагаўся за папскую тэакратыю, за паліт. ўплыў у барацьбе з феад. манархіямі Еўропы. Пацярпеў паражэнне ў канфлікце з франц. каралём Філіпам IV Прыгожым, што з’явілася перадумовай Авіньёнскага паланення папаў.
т. 2, с. 280
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ры́мскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да Рыма, рымлян. Рымскі тэатр. Рымскае грамадства. // Уласцівы рымлянам, такі, як у рымлян. Рымскі нос. □ Палкія вочы, рымскі профіль, малыя поўныя губы, роўны, прыўзняты злёгку нос. Гартны.
2. Каталіцкі. Рымскі папа. Рымская царква.
•••
Рымскае права гл. права.
Рымскія лічбы гл. лічба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ку́рыя, ‑і, ж.
1. Гіст. Аб’яднанне некалькіх патрыцыянскіх родаў у Старажытным Рыме.
2. Разрад выбаршчыкаў па нацыянальнай, маёмаснай, расавай і інш. прыметах у капіталістычных краінах. Рабочая курыя.
•••
Рымская (папская) курыя — сукупнасць цэнтральных устаноў, цераз якія рымскі папа ажыццяўляе кіраўніцтва каталіцкай царквой.
Феадальная курыя — савет сеньёра з яго васаламі ў сярэднія вякі.
[Лац. curia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каталіцы́зм
(с.-лац. catholicismus, ад гр. katholikos = галоўны, усеагульны)
адзін з трох найбольш пашыраных напрамкаў у хрысціянстве (побач з праваслаўем і пратэстантызмам), які ўзначальвае рымскі папа.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ГРЫГО́РЫЙ VII
(Gregorius) Гільдэбранд (паміж 1015 і 1020, Сарана, каля г. Грасета, Італія — 25.5.1085),
рымскі папа з 1073. Фактычна правіў пры папе Нікалаю II. Праводзіў рэформы, скіраваныя на ўмацаванне каталіцкай царквы. Забараніў сіманію, увёў цэлібат. Дамагаўся верхавенства пап над свецкімі правіцелямі, змагаўся з герм. імператарам Генрыхам IV за інвестытуру. У 1606 кананізаваны.
т. 5, с. 477
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГРЫГО́РЫЙ XIII
(Gregorius; свецкае Уга Банкампаньі; Ugo Boncompagni; 1.1.1502, г. Балоння, Італія — 10.4.1585),
рымскі папа з 1572. Натхніцель контррэфармацыі ў еўрап. дзяржавах. Падтрымліваў франц. католікаў у іх барацьбе з гугенотамі, садзейнічаў узмацненню езуітаў. Імкнуўся пашырыць каталіцызм у Расіі, Японіі, Кітаі. Грыгорый XIII правёў рэформу календара (1582), ад яго імя назва стылю — грыгарыянскі.
т. 5, с. 477
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
спало́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Выклікаць у каго‑н. пачуццё страху, прымусіць баяцца чаго‑н. Відаць, яе здзівіла гэта спатканне, а можа, нават і крыху спалохала: чаго сядзіць зімою на дарозе гэты чалавек? Колас. Не спалохала Мікіту і пагроза папа пазбавіць яго прычасця. Навуменка. // перан. Вымусіць знікнуць (пачуццё, настрой і пад.). Няцяжка спалохаць чалавечую радасць. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Nemo impetrare potest a papa bullam nunquam moriendi
Нікога нават папа не можа ўратаваць ад смерці.
Никого даже папа не может спасти от смерти.
бел. Ад смерці не адкупішся і не адпросішся. Ад смерці не адмолішся. Ад смерці не адперці. Не паможа кадзіла, калі хвароба зваліла.
рус. От смерти не отмолишься/не открестишься. От смерти не посторонишься/не увильнёшь. От смерти ни крестом, ни перстом. От смерти и на тройке не ускачешь. От смерти и под камнем не скрыться.
фр. Il y a remède à tout, hors a la mcrt (Есть лекарство от всего, кроме смерти).
англ. Death when it comes will have no denial (Смерть не знает отказа).
нем. Der Tod frißt alle Menschenkind, fragt nicht, wes Standes sie sind (Смерть съедает всех людей, не спрашивая, какого они происхождения).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
абдзіра́ла, ‑ы, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑е, Т ‑ай (‑аю), ж.
1. Разм. Той (тая), хто вымагае непамерную цану, плату; хабарнік, махляр, круцель. «Абдзірала, міраед», — бурчаў дзед на папа. Якімовіч. [Лабановіч:] — Затое ж у настаўніка сумленне чыстае: гэта не абдзірала-ўраднік, не прыстаў і не валасны пісар. Колас.
2. м. Від матыля, які аб’ядае лісце і пупышкі пладовых дрэў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
забабо́ны, ‑аў; адз. няма.
Вера ў тое, што некаторыя з’явы і падзеі маюць таямнічы сэнс і з’яўляюцца прадказаннем будучага; прымхі. Рэлігійныя забабоны. □ Сабраўся ў старэчай памяці нязмерны запас дзівосных успамінаў, у якіх траплялася здаровая жыццёвая мудрасць з густой сеткай спрадвечных забабонаў. Зарэцкі. — Калі сустрэнеш папа на дарозе — не к дабру, — кажуць людзі. Міхалка плюе, нібы верыць у гэты[я] дурныя забабоны. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)