пацьмяне́ць, ‑ее; зак.

Зрабіцца цьмяным, цьмянейшым. Святло месяца пацьмянела. □ Глянула [Зося] раніцаю, а ў .. [дзіцяці] і вочкі пацьмянелі: глядзіць, як праз пялёнку. Крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кра́тэр, ‑а, м.

Адтуліна на вяршыні вулкана, праз якую вывяргаецца лава. Кратэр Везувія. // Упадзіна, абкружаная кальцавымі валамі, у ландшафце Месяца, Марса.

[Ад грэч. kratēr — вялікая чаша.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ГЕВЕ́ЛІЙ (лац. Hevelius) Ян

(28.1.1611, г. Гданьск, Польшча — 28.1.1687),

польскі астраном, заснавальнік селенаграфіі. Стварыў першыя падрабязныя карты Месяца (у творы «Селенаграфія, або Апісанне Месяца», 1647), адкрыў аптычную лібрацыю Месяца, фазы Меркурыя. Склаў першы сістэматычны агляд усіх назіраных камет, каталог становішчаў 1564 зорак. Адкрыў 4 каметы, вылучыў 11 новых сузор’яў. Вырабляў секстанты, квадранты без оптыкі (для дакладных вымярэнняў), рэфрактары даўжынёй да 70 м («паветраныя трубы»). Пабудаваў абсерваторыю ў Гданьску, якую апісаў у творы «Нябесная машына» (1673).

Літ.:

Еремеева А.И. Выдающиеся астраномы мира. М., 1966.

т. 5, с. 130

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

бле́дны в разн. знач. бле́дный;

б. твар — бле́дное лицо́;

б. ко́лер — бле́дный цвет;

~нае святло́ ме́сяца — бле́дный свет луны́ (ме́сяца);

б. цень — бле́дная тень;

○ ~ная не́мач — мед., уст. бледная не́мочь;

◊ бу́дзеш ты б. — бу́дешь ты бле́дный

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

d. l. M.

= des laufenden Monats – бягучага месяца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

бледнава́ты, ‑ая, ‑ае.

Крыху, злёгку бледны. Выходзіць Калюжны, рашучы, Спакойны, крыху бледнаваты. Колас. Праз акно, завешанае фіранкай, цадзілася бледнаватае святло месяца. Хадановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чысло́, ‑а, н.

Дзень у парадкавым радзе іншых дзён гэтага месяца; дата. «Які ж сёння дзень і якое чысло?» — задумаўся Толя. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

селені́ты, ‑аў; адз. селеніт, ‑а, М ‑ніце, м.; селенітка, ‑і, ДМ ‑тцы; мн. селеніткі, ‑так; ж.

У фантастычнай літаратуры — уяўныя жыхары Месяца.

[Ад грэч. selēnē — Месяц.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ве́тах ’месяц апошняй квадры, на зыходзе’ (КТС, БРС, Касп.), ветых (Яўс.), веташок (Нас., Касп., Юрч., Бяльк.), мін. веташка (Крачк.), вётах, вётак ’тс’ (Касп., Нас., Маш. Atlas). Рус. ветох: смал. ’месяц’; ’месяц над гарызонтам’, паўн.-рус. ’апошняя фаза месяца ў зеніце’, ст.-рус. ветъхъ, ветохъ ’апошняя квадра месяца; апошні тыдзень месяца’, польск. wietek, wiotek ’першая або апошняя квадра месяца’, чэш. vetech měsíc, валаш. vetek, ст.-чэш. mešíc je na vetchu, славац. na votoch ’месяц на зыходзе’. Паўночнаславянская ізалекса, якая ўзнікла ў выніку кандэнсацыі прасл. větъxъ měsenьcь; параўн. чэш. větech měsíc, nov měsíc і інш. І.‑е. паралелі гл. ветхі. Гл. таксама Траўтман, 365; Мюленбах-Эндзелін, 4, 517; Вальдэ₂, 830; Буга, РФВ, 67, 246; Эндзелін, Слав.-балт. эт., 52; Фасмер, 1, 307; Махэк₂, 687; БЕР, 1, 139; Шанскі, 1, В, 80. Гл. яшчэ вято́х.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

лібра́цыя

(лац. libratio = калыханне)

невялікія ваганні Месяца, выкліканыя нераўнамернасцю яго руху па арбіце, у выніку якіх зямны назіральнік можа бачыць (не адначасова) каля 60% паверхні Месяца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)