аба́бак, ‑бка, м.
Ядомы грыб з губчастай пад нізам буравата-шэрай шапкай на высокай тонкай ножцы; падбярозавік, бабка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сказану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што і без дап.
Разм. Сказаць што‑н. нечаканае, часам недарэчнае, грубае і пад. Пераходаў аж уздрыгануўся ад нечаканасці, — ну і сказанула бабка. Краўчанка. Дагнаўшы жанчыну, Іван глянуў ёй у твар, .. і сказануў, што першае ўзбрыло на язык: — Куды, бабка, тэпаеш? Марціновіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
параз’яда́ць, ‑ае; зак., што.
Раз’есці ўсё, многае. — Бачыш, як [луг] параз’ядаў мае пальцы, — паказвае бабка ружовыя ранкі на пальцах. Каліна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
драчо́на, ‑ы, ж.
Абл. Дранік; бабка з дранай бульбы. [Шляхцюк] дастаў з торбы драчону з салам і пачаў есці. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бабін цвет ’расліна Plantago major L., трыпутнік вялікі’ (Кіс.). Паколькі іншыя назвы расліны бабка (гл.) звязваюцца з прасл. абазначэннем жанчыны — baba, babъka (ба́бка ’лекі баб-знахарак’), то і гэты выраз, відаць, такога ж паходжання (бабін цвет ’кветка, цвет бабы-знахаркі’). Параўн. чэш. babí list (Махэк, Jména rostl., 218). Гл. Краўчук, БЛ, 1974, 6, 67.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыро́дніца ’павітуха’ (Ян.). Ад прыродная бабка, г. зн. ’жанчына, якая прымае роды або прысутнічае пры родах’ у выніку семантычнай кандэнсацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наўпе́рад, прысл.
Абл. Спачатку, спярша, перш за ўсё. Бабка наўперад зірнула ў акенца. Колас. [Міканор:] — Аранне адложым пакуль! Землеўпарадкаванне наўперад правядзём! Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лату́шнік ’бабка з бульбы’ (Інстр. I, Шат.), ’каша з яек і пшанічнай мукі’ (чэрв., Жд. 2). Параўн. латухёя. Да латашыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паслі́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., што.
Змачыць слінай. Паслініць карандаш. □ Пальцы паслініўшы, бабка скубе зноў кудзелю. Скача па току настырнае верацяно. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бубыр ’ёрш’ (Інстр. II). Няяснае слова. Невядома, ці ‑у‑ тут першапачатковае. Параўн. бел. бабур ’малады акунь’, бабка ’ёрш’, бабыр ’рыба каленік’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)