угавары́ць, -вару́, -во́рыш, -во́рыць; -во́раны; зак., каго (што).
1. і з інф. або дадан. Пераконваючы, схіліць да чаго-н.
У. пайсці ў грыбы.
2. Супакоіць, суцешыць.
У. дзіця.
|| незак. угаво́рваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. угаво́рванне, -я, н. і угаво́р, -у, м. (звычайна мн.).
Не паддавацца ніякім угаворам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушы́ць, -ы́ю, -ы́еш, -ы́е; -ы́ты; зак., што.
1. у што. Прышыць, прымацаваць або зашыць унутр.
У. гузік.
2. Паменшыць памеры чаго-н., забраўшы лішняе ў швы.
У. сукенку ў таліі.
|| незак. ушыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. ушы́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. і ушыва́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фа́ктар, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Істотныя абставіны, прычына, рухаючая сіла якога-н. працэсу, што вызначае яго характар або асобныя рысы.
Ф. часу.
Трэба ўлічваць прыродныя фактары.
2. -а. Пасрэднік, камісіянер (уст.).
3. -а. Кіраўнік тэхнічнай часткі друкарні, распарадчык яе работамі (уст.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фігура́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
1. Танцоўшчык у групавых балетных выступленнях (уст.).
2. Тое, што і статыст (уст.).
3. Той, хто праходзіць у якасці абвінавачанага, падазраванага або сведкі па судовай справе.
Ф. крымінальнай справы.
|| ж. фігура́нтка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цёрн, -у, м.
Калючы куст або дрэва сямейства ружакветных, а таксама дробныя чорна-сінія, з шызым налётам плады гэтай расліны, якія маюць даўкі смак.
|| прым. цярно́вы, -ая, -ае.
Ц. куст.
◊
Цярновы вянок — сімвал мучэння, пакут (калючы цярновы вянок быў надзеты на Ісуса Хрыста перад распяццем на крыжы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шатрава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -рава́ны; незак., што.
Ачышчаць (зерне) ад абалонак перад тым, як малоць або пускаць на крупы.
Ш. збожжа.
|| зак. сшатрава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -рава́ны.
|| наз. шатрава́нне, -я, н. і шатро́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (разм.).
|| прым. шатрава́льны, -ая, -ае.
Шатравальная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Галу́твы ’замёрзлая зямля або гразь; груда’ (віц., Яшкін). Параўн. галу́та ’замёрзлая зямля без снегу’ (Шатал.). Можна меркаваць, што тут нейкія формы з уканнем (фанетычным або як вынік уплыву іншых слоў — сказаць цяжка). Параўн. падобныя формы з рус. мовы: голутва́, голудьба ’замёрзлыя кучы зямлі восенню’. Здаецца, што зыходныя формы для бел. мовы былі *golotva, *golota ад *golъ; параўн. важны элемент семантыкі ў слове галу́та: ’замёрзлая зямля без снегу’ (!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Калапе́нька, калапенькі ’расліна дрыжнік. Brizą media’ (міёр., Жыв. сл.). Рэгіянальнае ўтварэнне ад калапні ’каноплі’, параўн. на той жа тэрыторыі адзначаную Аненкавым назву палявыя канапелькі ’тс’, укр. нар. конопель, конопелька, koko- пій, рус. зах., смал., сарат. конопель ’тс’. Матывацыя пераносу назвы празрыстая, паколькі насенне дрыжніку падобнае да насення мужчынскіх экземпляраў канапель. Беларуская інавацыя з’яўляецца відавочнай, іншыя фіксацыі сведчаць або аб экспансіі лексемы, або ўказваюць на тыпалагічную з’яву.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляту́чая мыш ’кажан’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТСБМ). Усх.-слав. Аналагічна ням. Fleder‑maus (< с.-в.-ням. vlëdern ’лётаць, пыркаць’ + Maus ’мыш’). Серб.-харв. сле̑пи ми̏ш ’тс’, магчыма, таксама сведчыць аб архаічнасці словазлучэння. Сюды ж палес. лету́ча муш ’блёкат чорны, Hyocyamus niger L.’ (паводле псіхатропнага або і атрутнага дзеяння алкалоідаў расліны, яе назва атаясамліваецца з павер’ямі вакол кожана накшталт таго, што дотыкі або ўкусы яго выклікаюць смерць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саве́т ’назва некаторых органаў дзяржаўнага кіравання, якія складаюцца з выбарных або прызначаных асоб’, ’распарадчы або дарадчы калегіяльны орган пры якой-небудзь установе, арганізацыі, таварыстве і пад.’ (ТСБМ), ’савет, нарада’ (Бяльк.), саве́ты ’савецкая ўлада; савецкія людзі’ (Сл. ПЗБ, Скарбы). З рус. сове́т, сове́товать (Крукоўскі, Уплыў, 43). Рус. з царкоўнаславянскай, параўн. ст.-рус. съвѣтъ, ст.-слав. съвѣтъ, якое калькуе грэч. συμβούλιον ’нарада’; гл. Фасмер, 3, 705.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)