Ве́траны ’які прыводзіцца ў рух ветрам, адносіцца да ветру, пашыраецца з ветрам’, (перан.) ’легкадумны’ (КТС, БРС, Сцяшк.), укр. вітряни́й, рус. ве́тряный, ветряно́й, ве́треный, ст.-рус. вѣтреный, вѣтряный, польск. wietrzny, н.-луж. wětšnu, в.-луж. wětrny, чэш. větrný, větrní, славац. veterný, славен. vétrn, vetrén, макед. ветрен, балг. ветрен, ст.-слав. вѣтренъ, вѣтрьнь. Прасл. větrьnъ. Прыметнік, утвораны пры дапамозе суф. ‑ьn‑ ад асновы імені větr‑ (гл. ве́цер).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ру́нуцца ’упасці (ад знямогі)’ (Мат. Маг.), польск. runąć ’упасці, грымнуцца’, рус. руни́ть ’хутка рабіць, есці’, серб. ру̏нути ’моцна ўдарыць’, славен. rúniti ’піхнуць, стукнуць’. Апошняе Бязлай (3, 207) выводзіць з прасл. *ruti ’піхаць, стукаць’, параўноўваючы з літ. ráuti ’вырываць, шчыпаць’, лат. raût ’тс’. Паводле Брукнера (468), да *ruxъ (гл. рух), параўн. рухнуць ’упасці’ (гл.). Скок (3, 172) атаясамлівае з rúniti (se) ’лушчыць, крышыць, зрываць (кветкі, лісты)’. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Такт ’мерны рух; лад; пачуццё меры’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), тахт ’рытм, рытмічнае суправаджэнне’ (Сл. ПЗБ, Цых.), та́хта ’тс’ (Стан.). Запазычана з заходнееўрапейскіх моў, відаць, праз польск. takt ’рытм; далікатнасць’, ’рытм (у музыцы, руху)’, што з лац. tāktus ’дотык; адчуванне дотыку’ (ЕСУМ, 5, 506; Фасмер, 4, 13; Голуб-Ліер, 476; Брукнер, 564). Сюды ж такто́ўны ’які мае такт’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
атрыбу́т
(лац. attributum = уласцівасць, прыналежнасць)
1) неад’емная, пастаянная прымета, прыналежнасць чаго-н. (напр. атрыбуты ўлады, атрыбуты паляўнічага);
2) філас. неабходная, неад’емная ўласцівасць аб’екта (напр. рух — а. матэрыі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
жэст
(фр. geste)
1) рух рукі, галавы для пацвярджэння сказанага, падачы якіх-н. знакаў, сігналаў;
2) перан. учынак, зроблены з якой-н. паказной мэтай (напр. ж. ветлівасці).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
herníeder=
аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на рух зверху ўніз у напрамку да таго, хто гаворыць: herníederfallen* па́даць уні́з
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
hinúnter=
аддз. дзеясл прыстаўка, указвае на рух зверху ўніз у напрамку ад таго, хто гаворыць: hinúntergehen* сыхо́дзіць уні́з
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
hinüber=
аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на рух у напрамку ад таго, хто гаворыць: hinübergehen* перахо́дзіць (на той бок)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
з’арыентава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., каго-што.
1. Адкарэкціраваць рух, размяшчэнне чаго‑н. па якіх‑н. арыенцірах. З’арыентаваць касмічную станцыю па Сонцы і Месяцы.
2. перан. Дапамагчы каму‑н. хутка разабрацца ў абставінах. Усё пісьменнікам прадумана, прадугледжана, каб пасяліць у чытача з першых жа старонак інтрыгу і з’арыентаваць яго на цярплівае даследаванне. Юрэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
атрыбу́т, ‑а, М ‑буце, м.
1. Неабходная, істотная, неад’емная ўласцівасць прадмета або з’явы, у адрозненне ад выпадковых, мінучых. Рух ёсць атрыбут матэрыі.
2. Пастаянная прыналежнасць, характэрная прыкмета. У кутку над тумбачкай прыцягвалі ўвагу размешчаныя ў строгім парадку сцяг, барабан і горн — слаўныя піянерскія атрыбуты. Краўчанка.
3. Тое, што і азначэнне (у 2 знач.).
[Ад лац. attributum.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)