го́рка I сущ., ж.

1. (уменьш. к гара́) го́рка;

2. (этажерка) го́рка;

3. ж.-д. го́рка

го́рка II нареч.

1. го́рько;

2. го́рько, го́рестно;

1, 2 см. го́ркі;

3. в знач. безл. сказ. го́рько;

у ро́це г. — во рту го́рько;

мне было́ г. і кры́ўдна — мне бы́ло го́рько и оби́дно;

4. в знач. межд., разг. го́рько!;

г.! — крыча́лі малады́м — го́рько! — крича́ли молоды́м

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

даво́лі нареч.

1. с прил. или нареч. дово́льно;

д. вялі́кі — дово́льно большо́й;

д. прыго́жа — дово́льно краси́во;

2. в знач. безл. сказ. дово́льно, доста́точно, хва́тит;

гэ́тага мне д. — э́того мне дово́льно (доста́точно, хва́тит);

3. безл. с инф. или с род. п. (в знач. приказания) дово́льно; доста́точно; хва́тит;

д. дурэ́ць! — дово́льно (хва́тит) шали́ть!;

д. слоў! — дово́льно (доста́точно, хва́тит) слов!;

д.! змо́ўкні! — дово́льно (доста́точно, хва́тит)! замолчи́!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

изве́стно

1. безл., в знач. сказ. вядо́ма;

как вам изве́стно як вам вядо́ма;

мне изве́стно э́то (об э́том) мне вядо́ма гэ́та (пра гэ́та);

наско́лько мне изве́стно нако́лькі мне вядо́ма;

2. вводн. сл., разг. вядо́ма; (понятно) зразумела́;

◊

одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т. п.) изве́стно аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту и т. п.) вядо́ма, адзі́н (сам) бог (ала́х, чорт и т. п.) ве́дае;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ви́дно

1. безл., в знач. сказ. переводится формой глаг. віда́ць с имен., а при отрицании — с род.;

отсю́да всю дере́вню ви́дно адгэ́туль уся́ вёска віда́ць;

из-за горы́ до́ма не ви́дно з-за гары́ до́ма не віда́ць;

2. вводн. сл. віда́ць; (вероятно) напэ́ўна, ма́быць, му́сіць;

дождя́, ви́дно, не бу́дет дажджу́, віда́ць (ма́быць), не бу́дзе;

◊

ви́дно пти́цу по полёту посл. віда́ць па́на па халя́вах;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

подчиня́ть несов.

1. (покорять) пакара́ць;

2. (ставить в зависимость) падпарадко́ўваць;

подчиня́ть своё поведе́ние устано́вленным пра́вилам падпарадко́ўваць свае́ паво́дзіны вы́значаным пра́вілам;

подчиня́ть кого́-л. своему́ влия́нию падпарадко́ўваць каго́-не́будзь свайму́ ўплы́ву;

подчиня́ть зако́ну падпарадко́ўваць зако́ну;

3. (ставить под непосредственное руководство — по службе, работе) паднача́льваць;

4. грам. падпарадко́ўваць;

одно́ гла́вное предложе́ние мо́жет подчиня́ть себе́ не́сколько прида́точных адзі́н гало́ўны сказ мо́жа падпарадко́ўваць сабе́ не́калькі дада́ных;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

по́лно нареч., в знач. сказ., разг. и частица (довольно, хватит) го́дзе, хо́піць, до́сыць; (перестань, брось) кінь; (перестаньте, бросьте) кі́ньце; (что ты говоришь!) што ты (ка́жаш)!; (что вы говорите!) што вы (ка́жаце)!;

по́лно вам пла́кать! го́дзе (хо́піць, до́сыць) вам пла́каць!;

по́лноте ссо́риться! го́дзе (хо́піць, до́сыць, кі́ньце) свары́цца!;

по́лно, пра́вда ли? кі́нь(це), хі́ба гэ́та пра́ўда?;

и по́лно! і го́дзе!, і то́лькі!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

нело́вко

1. нареч. няспры́тна; няўме́ла; нязгра́бна; няскла́дна; сарамлі́ва;

2. нареч. няёмка; нязру́чна, невыго́дна;

3. нареч. няўда́ла, няўда́чна, нятра́пна;

4. нареч. няёмка;

чу́вствовать себя́ нело́вко адчува́ць сябе́ няёмка (нязру́чна); см. нело́вкий;

5. безл., в знач. сказ. няёмка, нязру́чна, невыго́дна; (нехорошо) нядо́бра; (совестно) со́рамна;

мне нело́вко сиде́ть мне няёмка (нязру́чна, невыго́дна) сядзе́ць;

нело́вко спра́шивать няёмка пыта́цца;

мне ста́ло нело́вко мне ста́ла няёмка (со́рамна);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

склада́ны, ‑ая, ‑ае.

1. Які складаецца з некалькіх частак, элементаў; састаўны. Складаны сказ. Складанае рэчыва. Складаныя лікі. □ Пэўная колькасць складаных слоў была запазычана старабеларускай мовай з іншых моў. Гіст. лекс. бел. мовы.

2. Які з’яўляецца сістэмай многіх узаемазвязаных частак. Сельская гаспадарка — жывы і вельмі складаны арганізм. Дуброўскі. / Пра машыны, механізмы. На вачах Ігната пашыраўся завод, на якім вырабляліся цяпер самыя складаныя станкі. Лынькоў. Мантажныя работы — наогул нялёгкая аперацыя. Тым больш цяжка зманціраваць такую складаную машыну, як земснарад. Дадзіёмаў. // Мудрагелісты па сваёй будове, форме. Складаны ўзор. Складаны арнамент. □ Трактарысту .. пяць год таму назад.. [граніца] ўяўлялася ледзь не кітайскай сцяной, або, па меншай меры, нейкай складанай камбінацыяй з калючага дроту. Брыль.

3. Які характарызуецца сукупнасцю звязаных паміж сабой з’яў, адносін, прыкмет і пад. Пісьменнік стварае складаную сітуацыю, калі два ўласнікі змагаюцца паміж сабою. Адамовіч. Васіль Паўлавіч трошкі з сумам, але і з гонарам успамінае тыя цяжкія, складаныя дні. Кулакоўскі.

4. Які спалучае ў сабе разнастайныя, часта супярэчлівыя бакі, рысы (пра чалавека, яго характар і пад.). Лемяшэвіч выйшаў з абкома са складанымі і супярэчлівымі пачуццямі. Шамякін.

5. Цяжкі для разумення, рашэння, ажыццяўлення і пад. На перапынку Люба разбіралася ў складаным алгебраічным прыкладзе. Васілевіч. Гадоў трыццаць таму назад мнагабор’е лічылася надзвычай складаным відам спаборніцтваў і было пад сілу толькі дарослым. Шыцік. Ніколі раней Якаву Пятровічу не даводзілася рабіць складаных аперацый у такіх дзікіх умовах. Паслядовіч. Задачы перад працаўнікамі гаспадаркі стаяць складаныя. «Звязда».

6. Такі, які можна складваць дзякуючы рухомаму злучэнню частак. Складанае вудзільна. □ Доўга корпаўся [салдат] у кішэні, дастаючы складаны ножык. Лынькоў. Перад .. [прыставам] стаяў маленькі складаны столік. Чорны.

•••

Складанае трайное правіла гл. правіла.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ач 1 ’глядзі, бач’ (Нас.), укр. ач. Відаць, звязана з каранёвай часткай дзеяслова *ačiti, што выводзіцца на падставе бачыць < ob‑ačiti; паводле Фрэнкеля, 1, літ. ač ’тс’ вынік плюралізацыі да àčte, што звязана з бачыць і вока (літ. akìs), параўн. узнікшае пад літоўскім уплывам ачкаваць даглядаць на чужое’ (Сцяшк.). Можна разглядаць як алегра-форму да бач ’глядзі’, параўн. лянь, ля ’паглядзі’, ’пабач, вось’ (ад глянь, паглянь), рус. ишь, вишь.

Ач 2 злучнік ’бо’, ’хоць, калі’ (ц.-слав. аще) (Нас.), ’хіба, хоць, калі’ (Гарэц.), а́чай (Нас., Гарэц.), ач‑бы ’хаця б’ (Нас.), ст.-бел. ачь злучнік ’таму што, паколькі’ (фіксацыя з 1347), умоўны (ц.-слав. аще) ’калі’ (1347), уступальны ’хоць’ (1347), ’зрэшты’ (1495), ачь‑бы ўмоўны злучнік (ц.-слав. аще бы) ’калі б’ (1492) (Нас. Гіст.), аче з XVI ст. (Карскі, 1, 386), ст.-укр. ач, ачь, аче ’тс’, ст.-рус. аче, ачи ’калі’ (рус. если), ’ці’, ст.-польск. acz ’хоць, калі’ (рус. если), ’хіба’, ст.-чэш. ac, ace ’калі’ (рус. если), ’хоць’, в.-луж. hač ’калі, чым’ (у параўнанні), н.-луж. ac ’ці’, згодна з Трубачовым, УЗ МОПИ, 1969, 334, 341, сюды ж і балг. дыял. а че ’пасля, а затым’. Прасл. ače (паводле Трубачова, a če) тлумачыць з a і če, дзе другая частка самастойна выступае толькі ў сучасным балг. че злучнік ’што, бо’, параўн. таксама макар че ’хаця’, роднасная лац. quet грэч. τε, ст.-інд. ca і інш., параўн. Фасмер, 1, 98; Слаўскі, 1, 23; Рудніцкі, 1, 43; першую частку a суадносяць з лац. at ’але, з другога боку’, ad ’пры, каля, к’ на аснове структурнага падабенства ўсяго спалучэння з лац. atque, adque ’з другога боку, звыш таго’, Трубачоў (гл. вышэй адзначаную працу), Голуб-Копечны, 59. Для ўсходнеславянскіх моў праблему складае раздзяленне форм і значэнняў розных па паходжанню, якія супалі ў адной форме. Старарускі злучнік аче (ачи), які ўводзіць даданы сказ умовы, і адпаведныя беларускія і ўкраінскія формы адносяць разам з ц.-слав. аще, ст.-слав. аште, ст.-серб. аће, польск. jacy ’толькі’ да прасл. atje або akte, atke, параўн. (Саднік-Айцэтмюлер, 1, 21 і 25; Фасмер, 1, 99; Слаўскі, 1, 483; поўны агляд версій гл. Фальк, SOc 27, 1968, 63–65; гл. спецыяльна Шавялоў, Prehistory, 191, які выводзіць указаныя формы і асабліва ст.-рус. ашти з āt‑k​u̯i з наступнай метатэзай tk > kt, што дае tj перад i. Адносна развіцця значэння параўн. Бауэр, Slavia, 26, 1957, 157–179. Булыка (Запазыч., 34) ст.-бел. ачъ ’хоць’ (пачатак XV ст.) лічыць запазычаннем са ст.-польск. acz.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

го́рача нареч.

1. жа́рко, горячо́, зно́йно;

2. (о чувствах) горячо́, стра́стно, пла́менно, пы́лко, жа́рко;

3. безл., в знач. сказ. жа́рко, горячо́, зно́йно;

рука́м г. — рука́м горячо́;

у кватэ́ры было́ г. — в кварти́ре бы́ло жа́рко;

днём было́ г. — днём бы́ло жа́рко (зно́йно);

◊ не́бу г. бу́дзе — не́бу жа́рко бу́дет;

ні г. ні хо́ладна — ни жа́рко (ни тепло́) ни хо́лодно;

адсю́ль г., адту́ль бо́ляча — погов. ме́жду двух огне́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)