Рабача́й ’працаўнік’ (Гарэц.; ашм., Стан.; віл., Анім.). Назоўнік, утвораны шляхам семантычнай кандэнсацыі са спалучэння рабочы чалавек па тыпу рата́й (Станкевіч, Зб. тв., 1, 69). Параўн., аднак, харв. rabàčati ’штосьці рабіць, займацца нечым’, rabačalo ’ветрагон’, якія Скок (3, 91) разглядае як вытворныя з суфіксам ‑ač ад ц.-слав. раб (Божии) ’служка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скрэнт ‘дэталь пярэдняй часткі воза ў выглядзе бруска, у якую устаўляюцца ручкі’ (Скарбы). З польск. skręt ‘паварот, выгін’, параўн. запазычанае скрэнт ‘круты паварот’ (шальч., Сл. ПЗБ), шляхам семантычнага пераносу ‘дзеянне, вынік дзеяння’ → ‘прылада, пры дапамозе якой ажыццяўляецца дзеянне’. Параўн. укр. дыял. скрент ‘перадок воза’ таго ж паходжання (ЕСУМ, 5, 285).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абстру́кцыя
(лац. obstructio = перашкода)
метад барацьбы, звычайна парламенцкай, які выражаецца ў наўмысным зацягванні або зрыве пасяджэнняў, непажаданых рашэнняў шляхам выкрыкаў, выступленняў з доўгімі прамовамі і інш.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
дэзарыента́цыя
(фр. désorientation)
1) страта правільнай арыентацыі, правільнага ўяўлення аб часе і прасторы;
2) увядзенне ў зман каго-н. шляхам памылковай, няправільнай інфармацыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Надзі́клі ’на ветры’: У нас у хаце заўсёды холадна, бо стайиц’. Пана надзʼиклʼи (слонім., Сцяшк. Сл.). Няясна, хутчэй за ўсё адаптаванае запазычанне з балтыйскіх моў; адзін з магчымых этымонаў — літ. dykra ’пустое месца, пустка’, адаптацыя адбывалася шляхам замены зычных і зліцця прыназоўніка на са словам у выніку частага ўжывання спалучэння з ім.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Се-сё ‘вось тут’ (ТС), ст.-бел. сесь, сесъ ‘гэты’ (Альтбаўэр, Ст.-бел. лексікон): сесь нашъ лист (Статут 1588 г.). Ад указальнага займенніка сь (гл. сей), параўн. нашъ сь листъ (грамата 1478 г.), шляхам падваення ці пашырэння іншымі займеннікамі (Карскі, 2- З, 53), гл. се, сё. Параўн. рус. сесь ‘зараз’ (Фасмер, 3, 613).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
То́-та ’то́-та ж’, ’у тым вось і справа’, ’вось іменна’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), то́та ’так, але’ (Бяльк.), то́‑то ’то’ (маст., Хромчанка, дыс.), ’так’: от то‑то й ёсь (Сержп. Прык.). Параўн. рус. то́‑то (же) ’вось так’. Адзайменнікавая часціца, утвораная ад той (гл.) шляхам рэдуплікацыі формы н. р. займенніка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
выкало́чваць
1. (ударамі) áustreiben* vt, áusklopfen vt;
выкало́чваць клін éinen Keil áustreiben*;
2. (прымусіць шляхам гвалту) erzwíngen* vt, erpréssen vt, heráuspressen vt, heráusschlagen* vt;
3. (пачысціць) áusklopfen vt;
выкало́чваць пыл з чаго-н den Staub aus etw. klópfen;
выкало́чваць по́пел з лю́лькі die Pféife áusklopfen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
во́дныI Wásser-;
гало́ўная во́дная магістра́ль Háuptwasserader f -, -n;
во́дны шлях Wásserweg m -(e)s, -e;
во́дным шля́хам auf dem Wásserweg(e);
во́дны тра́нспарт Schíffsverkehr m -s;
во́днае по́ла спарт Wásserball m -(e)s;
во́дныя лы́жы спарт Wásserskisport [-ʃi-] m -(e)s, Wásserskilaufen n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
дыяле́ктыка, -і, ДМ -тыцы, ж.
1. Філасофскае вучэнне аб усеагульных законах руху і развіцця прыроды, чалавечага грамадства і мыслення; навуковы метад пазнання з’яў прыроды і грамадства шляхам ускрыцця ўнутраных супярэчнасцей і барацьбы процілегласцей, якія прыводзяць да скачкападобнага пераходу з адной якасці ў другую.
Матэрыялістычная д.
2. Сам працэс такога руху і развіцця.
Д. падзей.
Д. гісторыі.
3. Майстэрства весці спрэчкі, прымяняць лагічныя довады (уст.).
|| прым. дыялекты́чны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Д. матэрыялізм.
Д. метад.
|| наз. дыялекты́чнасць, -і, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)