абпалі́ць
1. обже́чь; опали́ть;
а. кане́ц бервяна́ — обже́чь коне́ц бревна́;
а. кнот — обже́чь фити́ль;
а. валасы́ — опали́ть во́лосы;
дуб ~лі́ла мала́нкай — дуб опали́ло мо́лнией;
2. (сильно прокалить — глиняные изделия) обже́чь;
а. гаршкі́ — обже́чь горшки́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
ту́заць несов.
1. дёргать;
т. за вяро́ўку — дёргать за верёвку;
2. дёргать, тереби́ть, тормоши́ть, таска́ть, трепа́ть;
т. за валасы́ — дёргать (тереби́ть, тормоши́ть, таска́ть, трепа́ть) за во́лосы;
3. (о боли) дёргать;
4. перен., разг. дёргать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
rozpuszczać
незак.
1. распускаць;
rozpuszczać włosy — распускаць валасы;
2. разбаўляць; раствараць;
3. песціць; разбэшчваць; распускаць;
rozpuszczać dzieci — распускаць дзяцей
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ру́сы ’светла-карычневы з шараватым ці жаўтаватым адценнем (пра валасы)’ (ТСБМ). Укр. ру́сий ’русы’, рус. ру́сый ’тс’, польск. rusy, чэш. rusý ’светлавалосы, цялеснага колеру’, славац. rusý ’тс’, славен. rȗs ’чырвоны, жоўты’, серб.-харв. ру̏с ’тс’, балг., макед. рус ’светлавалосы’. З прасл. *rusъ, *rudsъ, роднаснага да руда, руды, рыжы (гл.). Індаеўрапейскія паралелі — літ. raũsvas ’чырванаваты’, rùsvas ’цёмна-карычневы’, rusė́ti ’тлець’, ruslės ’прысак’, лат. rusls ’карычневы’, rûsa ’іржа’, лац. russus ’чырвоны, рыжы’ і інш. (Фасмер, 3, 521–522; Бязлай, 3, 208; ESJSt, 13, 781).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таласка́ць ’тузаць, цягаць’ (Юрч., Бяльк.), ’тармасіць’ (Растарг.), ’цягаць за валасы’ (Нас.), ’штурхаць і цягаць адначасова’ (Нас.), талы́скаць ’штурхаць з боку ў бок’ (Ян.), таласну́ць ’тузануць, пацягнуць рыўком’ (Бяльк., Юрч. Вытв.). Паводле Шустара–Шэўца (1509–1510), роднаснае чэш. мар. tláskať, славац. tloskať ’шчоўкаць’, балг. тласкам ’піхаць, штурхаць’, макед. тласка ’тс’ і звязана аблатыўнымі адносінамі з в.-луж. tłuskać ’ціснуць, прышчамляць, лавіць’, н.-луж. tłuskaś ’біць, трэсці’, што дазваляе рэканструяваць прасл. дыял. *tolskati, *tъlskati, хутчэй за ўсё, гукапераймальнага паходжання. Гл. таксама Махэк₂, 645.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
смоль, ‑і, ж.
1. Смала (звычайна ў паэтычнай мове). Пахне смоллю Лясной, Аплывае жывіца. Лужанін. Усё было мне міла тут: Над Нёманам зялёны кут, Палі шырокія, узгоркі, І смоль сасны, і ў небе зоркі. Астрэйка. Векавечны, хмуры бор Горда ўзносіцца высокі, Моцна пахне хвояў смоль Ад пякучай ліпня спёкі. Жылка.
2. Смалісты кавалак драўніны; смаліна. Нават хата старая, ад таго, што гарэла на к[а]мінку смоль.., здалася прытульнай, цёплай. Галавач.
3. Гарэлае, гар; смаль. Мост дагараў. Пахла дымам, смоллю. Лынькоў. Ад Бугроў нясло чадам і смоллю. М. Ткачоў.
4. перан. Пра чорныя валасы; наогул што‑н. чорнае. Толькі і было той адзнакі гадоў, што паважная сівізна, якая ўбілася неяк непрыкметна ў колішнюю смоль валасоў. Лынькоў. Кубанак смоль, Чупрын віхры — любому заглядзецца... Калачынскі.
•••
Як смоль (чорны) — вельмі чорны і бліскучы (звычайна пра валасы).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́біцца, -б’юся, -б’ешся, -б’ецца; зак.
1. з чаго. З цяжкасцямі выйсці адкуль-н., вызваліцца.
В. з натоўпу.
В. з галечы.
В. з даўгоў.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прабіцца, вылезці з-пад чаго-н. на паверхню.
Агонь выбіўся з-пад страхі.
Валасы выбіліся з-пад хусткі.
3. Разбіцца (пра шкло акна).
Выбілася шыба.
◊
Выбіцца з сіл — вельмі стаміцца, знемагчы.
Выбіцца з графіка — парушыць графік работ.
Выбіцца са сну (разм.) — доўга не засынаць, часта прачынацца ноччу.
Выбіцца (або выйсці) у людзі (разм.) — пасля доўгіх намаганняў дасягнуць добрага грамадскага становішча.
|| незак. выбіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
фарбава́цца, -бу́юся, -бу́ешся, -бу́ецца; -бу́йся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пакрывацца, насычацца фарбай.
Сцены добра фарбуюцца.
2. (1 і 2 ас. звычайна на ўжыв.). Пэцкаць сабой (пра што-н. нетрывала афарбаванае, пра свежую фарбу).
Дзверы яшчэ фарбуюцца.
3. Падмалёўваць вусны, твар, валасы (разм.).
|| зак. пафарбава́цца, -бу́юся, -бу́ешся, -бу́ецца; -бу́йся (да 1 і 3 знач.), вы́фарбавацца, -буюся, -буешся, -буецца; -буйся (да 1 і 3 знач.), афарбава́цца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -бу́ецца (да 1 знач.) і нафарбава́цца, -бу́юся, -бу́ешся, -бу́ецца; -бу́йся (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
закало́ць I сов.
1. в разн. знач. заколо́ть; (свинью — ещё) заре́зать, заби́ть;
з. штыко́м — заколо́ть штыко́м;
з. валасы́ — заколо́ть во́лосы;
2. забода́ть
закало́ць II сов. (начать колоть) заколо́ть;
~ло́ла ў пляча́х — безл. заколо́ло в спине́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
зліпа́цца, ‑аецца; незак.
1. Злучацца адзін з адным, прыліпаць адзін да аднаго. Лісты паперы зліпаюцца. □ Валасы [Сцяпана] .. былі вільготныя і зліпаліся, ад усяго цела ішла пара. Чарнышэвіч.
2. Закрывацца, заплюшчвацца ад вялікага жадання спаць (пра вочы, павекі). [Сцёпку] так моцна захацелася спаць, што вочы яго пачалі зліпацца самі. Колас. Віктар раз-пораз з натугай расплюшчваў вочы: павекі зліпаліся, былі цяжкія і непаслухмяныя. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)