лю́стра ​1, ‑а, н.

1. Адшліфаваная паверхня (шкла, металу), здольная даваць адбіткі тых прадметаў, якія знаходзяцца перад ёю, а таксама спецыяльна зроблены прадмет з такой паверхняй. Алёша спыніўся ў вестыбюлі перад вялікім люстрам і спачатку нават не пазнаў сябе. Васілевіч. // перан., чаго. Спакойная, гладкая паверхня вады. Нерухомае возера-старыца нібы застыла, ашклела, люстра яго з незвычайнай яскравасцю адбівала такія ж нерухомыя хмары і дубы. Шамякін.

2. перан.; чаго. Аб тым, што з’яўляецца адлюстраваннем якіх‑н. з’яў, працэсаў і пад.; адбітак. Паэзія, па думцы Купалы, павінна быць праўдзівым люстрам жыцця народа. Івашын.

3. Спец. Паверхня, плошча чаго‑н. Люстра гарэння. Люстра цыліндра.

лю́стра ​2, ‑ы, ж.

Падвесны асвятляльны прыбор з некалькімі крыніцамі святла (электралямпамі ці свечкамі) і аздобленай арматурай. Вялікая люстра пад столлю запалілася мяккім рассеяным святлом. Васілёнак.

[Фр. lustre.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

по́мнік, ‑а, м.

1. Архітэктурнае або скульптурнае збудаванне ў знак ушанавання памяці якой‑н. асобы або падзеі. Пасярод плошчы узвышаўся помнік У.І. Леніну. Хадкевіч.

2. Збудаванне на магіле з граніту, мармуру і пад. ў памяць памёршага. Тут жа, побач, над брацкай магілай стаіць помнік. Бялевіч. [Хлопцы] зрабілі невялікую труну і на магіле паставілі помнік. Навуменка.

3. Прадмет матэрыяльнай культуры мінулага. Недалёка ад плошчы ўбачыў драўляную царкву, цікавы помнік народнага ўмельства. В. Вольскі.

4. Твор старажытнай пісьменнасці. Літаратурныя помнікі гэтага часу [канца 17 і 18 стст.] нешматлікія. Івашын. Калі новая рэдакцыя — гэта этап у літаратурнай гісторыі тэксту пэўнага твора, то новы помнік — гэта пэўны этап у гісторыі цэлага жанру. Чамярыцкі.

5. перан. Тое, што напамінае аб чыіх-небудзь справах. [Алеся:] — Вырастуць дрэвы і будуць помнікам тым, хто загінуў у імя гэтай перамогі... Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усця́ж, прысл. і прыназ.

Абл.

1. прысл. На ўсёй прасторы, ва ўсіх напрамках; скрозь. Неба, усцяж засланае бялесымі воблакамі, пазірала непрыветна і холадна. Колас. / З прыназ. «па» ўтварае спалучэнне з М. Паставіўшы ля варот вядро, .. [Алёша] паімчаўся ўсцяж па вуліцы далей. Краўчанка. Няхай гудзе, як першы гром вясною, Усцяж па ўсёй зямлі, па ўсіх марах Жывая слава пераможцам бою, Паборнікам і праўды і дабра. Астрэйка.

2. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «усцяж» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца пры ўказанні на прадмет, уздоўж па лініі якога што‑н. размяшчаецца, рухаецца. Хуткая плынь ракі адразу панесла пантон з танкам усцяж берага. Мележ. Ніна неўзабаве выйшла на ўскрай лесу і недалёка ўбачыла вёску, што раскінулася ўсцяж дубровы. Шчарбатаў. Усцяж дарогі цвілі буйныя белыя рамонкі. Арабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

царава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; незак.

1. Тое, што і царстваваць. [Цар] не мог не бачыць, што ў новай вайне прыгонная Расія не вытрымае, яе заваююць і падзеляць мацнейшыя дзяржавы. Тады ўжо не цараваць ні яму, ні яго роду. Якімовіч. // перан. Цалкам гаспадарыць дзе‑н., валодаць кім‑, чым‑н. Тут, у чужой хаце, у дзяржаве, дзе цараваў строгі Глушак, неяк асабліва адчувалася непарушная ўлада звычаяў і законаў. Мележ. Трэба ім [гаспадыням] гатаваць, цыраваць, Над каструлямі дымнымі Цараваць. Барадулін.

2. перан. Вылучацца сярод падобных да сябе якімі‑н. якасцямі; першынстваваць дзе‑н., сярод каго‑, чаго‑н. А дзе ніжэй, дзе вясной надаўжэй затрымліваецца вада, там царуе раскошны, прысадзісты вербалоз. Паўлаў. І выкладаць прадмет вы [настаўнікі] здольныя, І на ігрышчах цараваць, І пляшку асушыць супольную, І вершы пакрытыкаваць... Лось.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

я́касць, ‑і, ж.

1. Характэрная адзнака, істотная ўласцівасць, якая адрознівае адзін прадмет ад другога. Страявы афіцэр, капітан, гэты чалавек дзіўным чынам спалучаў у сабе многія якасці, самыя супрацьлеглыя. Шамякін.

2. Ступень прыгоднасці, вартасці чаго‑н. Якасць прадукцыі. □ [Гарлахвацкі:] Што да даклада, то ад яго якасці залежыць ваш [Тулягі] лёс у першую чаргу. Крапіва. Міхась лічыцца сёння.. адказным за якасць друку. Брыль. Аптымістычнасць — выдатная якасць мастацтва. Бугаёў.

3. У філасофіі — катэгорыя, якая выражае істотную пэўнасць прадмета, дзякуючы якой ён з’яўляецца іменна гэтым прадметам, а не іншым. Пераход колькасці ў якасць.

4. У шахматнай гульні — розніца ў цэннасці цяжкай фігуры (ладдзі) у параўнанні з лёгкай фігурай (канём, сланом).

•••

Дзяржаўны знак якасці гл. знак.

Інспекцыя па якасці гл. інспекцыя.

У якасці каго-чаго — як хто‑н. або што‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пра..., прыстаўка.

I. Утварае дзеясловы са знач.:

1) дзеяння, накіраванага праз што-н., напр.: прабіць, прагрызці, працячы;

2) дзеяння, якое распаўсюджваецца з усёй паўнатой на ўвесь прадмет, напр.: праварыць, прагрэць, прасаліць;

3) руху ў прасторы міма чаго-н., напр.: прабегчы, праехаць;

4) поўнай закончанасці, вычарпанасці дзеяння, напр.: праспяваць, пранумараваць, прайсціся;

5) дзеяння, якое ажыццяўляецца ў адзін прыём (пераважна пра гучанне), напр.: прапішчаць, прамяўкаць, прабарабаніць;

6) дзеяння, якое развіваецца ва ўсім аб’ёме на працягу якога-н. прамежку часу, напр.: праседзець (увесь дзень), прахварэць, прамучыцца (які-н. час), праблукаць;

7) дзеяння, у выніку якога нанесена шкода, страта, напр.: празяваць, прагуляць, прагандлявацца.

II. Утварае:

1) назоўнікі і прыметнікі са знач. першапачатковы, найбольш старажытны, напр.: прарадзіма, праславянскі;

2) прыметнікі, якія абазначаюць высокую, найвышэйшую ступень якасці, напр.: прамудры, праславуты.

III. Утварае назоўнікі і прыметнікі са знач. прыхільнік каго-, чаго-н., які дзейнічае ў чыіх-н. інтарэсах, напр.: праімперыялістычны, прафашыст.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

item

[ˈaɪtəm]

1.

n.

1) прадме́т -у m.; рэч f.

The list contains ten items — У сьпі́се дзе́сяць прадме́таў

2) пункт -у m.; пара́граф -у m., арты́кул -у m. (раху́нку, расхо́ду); пыта́ньне n. (у пара́дку дня); ну́мар (прагра́мы)

to answer a letter item by item — адка́зваць на ліст па пу́нктах

3) газэ́тная за́цемка, навіна́, ве́стка f., паведамле́ньне n.

2.

v.t.

запі́сваць па пу́нктах або́ прадме́тах

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

bone

[boʊn]

1.

n.

1) косьць f

2) слано́вая косьць, кіто́вы вус

3) прадме́т з ко́сьці, слано́вае ко́сьці, кіто́вага ву́са

2.

v.t.

1) выма́ць ко́сьці (зь мя́са ці ры́бы)

2) ужыва́ць ко́сткі (ў гарсэ́це)

3.

v.i., Sl.

мо́цна вучы́цца, зубры́ць

to bone up on algebra — зубры́ць а́льгебру; до́бра апанава́ць а́льгебру

•

- feel in one’s bones

- have a bone to pick

- near the bone

- throw a bone

- to the bone

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

object

1. [ˈɑ:bdʒekt]

n.

1) прадме́т -у m., рэч f.

2) аб’е́кт -у m. (вывучэ́ньня)

3) сьме́шны або́ дзіўны́ тып чалаве́ка

4) мэ́та f.

to fail in one’s object — не асягну́ць мэ́ты

5) дапаўне́ньне n.

direct object — про́стае дапаўне́ньне

indirect object — уско́снае дапаўне́ньне

2. [əbˈdʒekt]

v.

1) пярэ́чыць; не згаджа́цца з кім, выступа́ць супро́ць, супраціўля́цца

I object to smoking — Я супро́ць курэ́ньня

2) не любі́ць, не цярпе́ць

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Жура́ўка 1 ’калодка з адтулінай (дзіркай) у верхнім камені жорнаў, у якую ўстаўляецца млён’ (Сл. паўн.-зах.; свісл., Шатал.), ’выемка ў ткацкім станку, куды закладаецца навой’ (петрык., Шатал.). Рус. пск. журавка, журавль ’рукаятка руля, румпель’. Магчыма, перанос назвы птушкі, вядомы для намінацыі прылад у рус. дыялектах: кур. жураве́ль ’дэталь прасніцы — драўляная дошчачка’, ленінгр. жура́в ’верацяно’. Тут, аднак, акцэнтуецца наяўнасць адтуліны, дзіркі, выемкі, што збліжае з назвамі самаробных цацак, зробленых з косці з дзіркай: жужулачкі, журжа 1, у той час як перанос назвы журавель хутчэй на доўгі, высокі прадмет. Можа, перанос паводле функцыі часткі прылады для калодзежа, але гэта менш верагодна. Няясна.

Жура́ўка 2 ’дзіцячая гульня’ (Бяльк.). Рус. смал. жура́вль ’абрадавая гульня для сустрэчы жураўлёў’, укр. жураве́ль ’від танца’, польск. дыял. żóraw ’гульня’ (Карловіч). У бел. для назвы гульні выкарыстоўваецца форма ж. р. назвы птушкі. Цікава, што і ў балтыйцаў назва жураўля выкарыстоўваецца як назва гульні (Мюленбах-Эндзелін, 1, 548; LKŽ, 3, 272), а ў балт. мовах назва птушкі ж. р.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)