свістаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Утвараць свіст.

    • С. у свісток.
    • С. у пальцы.
    • Свішча паравоз.

  2. Ліцца з сілаю (пра вадкасць).

    • З крана свішча вада.

  3. пераноснае значэнне: Не працаваць, гультаяваць (размоўнае).

    • Цэлы месяц свістала, а грады травой зараслі.

Фразеалагізмы:

  • Свістаць у кулак (размоўнае жартаўлівае) — растраціўшыся, свдзець без грошай.
  • Вецер свішча ў кішэнях (размоўнае жартаўлівае) — няма грошай.
  • Чортам свістаць (размоўнае) — вельмі злавацца,варожа адносіцца да каго-н.

|| аднакратны дзеяслоў: свіснуць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ківаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Рухаць з боку ў бок або зверху ўніз; хістаць.

    • К. слупок.

  2. чым. Утвараць хістальныя рухі чым-н.

    • Сосны ківаюць верхавінамі.
    • К. нагой.

  3. Лёгкім нахілам галавы выказваць знак прывітання, адабрэння і пад.

  4. Рухам галавы, пальца падзываць каго-н. да сябе, падаваць якія-н. знакі.

Нечага (няма чаго) на бога ківаць (размоўнае) — не варта апраўдвацца, звальваць віну на іншых.

|| аднакратны дзеяслоў: кіўнуць.

|| назоўнік: ківанне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

лік​1 назоўнік | мужчынскі род

  1. гл. лічыць.

  2. Паняцце колькасці, велічыня, пры дапамозе якой праводзіцца лічэнне.

    • Цэлыя лікі.
    • Простыя лікі.

  3. Колькасць каго-, чаго-н.

    • Л. рабочых дзён.

  4. Састаў, рад, колькасць каго-, чаго-н.

    • Быць у ліку перадавых.

  5. Граматычная катэгорыя, якая выражае адзінкавасць або множнасць.

    • Множны л.
    • Адзіночны л.

Фразеалагізмы:

  • Без ліку (размоўнае) — вельмі многа, шмат.
  • Ліку няма (размоўнае) — вельмі многа, незлічонае мноства каго-, чаго-н.

|| прыметнік: лікавы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

шкада прыслоўе

  1. Пра пачуццё жалю, спагады і пад. да каго-, чаго-н.

    • Ш. хворай сястры.
    • Ш. глядзець на яго.

  2. выказнік: Пра нежаданне аддаць, страціць і пад. што-н.

    • Мне нічога не ш. для вас.
    • Гадка з’есці і ш. кінуць (прымаўка).

  3. выказнік, са злучнікамі «што», «калі» ці без іх.

    • Даводзіцца пашкадаваць.
    • Ш., што яны не прыедуць.

  4. пабочн. На жаль.

    • З’ездзіць бы, ды, ш., часу няма!

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ранкі, ‑аў; адз. няма.

Абл. Ранішняя пасьба жывёлы летам у гарачую пару. Маці толькі і клопату з.. [каровай], што выгнаць на ранкі. Б. Стральцоў. Пасвіў .. [дзядзька Алесь] толькі на ранках, бо ўдзень яго ўжо не пускала кузня. Кулакоўскі. // Знаходжанне жывёлы ў хляве ў паўдзённы час пасля ранішняй пасьбы. Тым часам пара і выганяць каровы з ранкаў, і Паўліха ідзе рыхтаваць Чэсіку торбу. Васілевіч. Сёння ўжо каровы прыгналі на ранкі, а Віктара ўсё яшчэ няма. Палтаран.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уразумець, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак., што.

1. Зразумець, ахапіць розумам. Уразумець ісціну.

2. Асэнсаваць што‑н. Уразумець свой патрыятычны абавязак. ▪ Азірнуцца і ўразумець, што з табою здарылася, ці жывая ты — няма калі... Няма калі перавесці дух і азірнуцца на казачную прыгажосць падземнага царства. Васілевіч. Але ў гэты момант адбылося нешта такое, чаго Мірон зусім уразумець не мог. Маўр.

3. Усвядоміць, зразумець што‑н. Уразумець свае памылкі. ▪ [Брат] яшчэ не мог уразумець Зосінага ўчынку. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усходы 1, ‑аў; адз. няма.

Парасткі насення, якія паказаліся з зямлі. Шаўковай рунню вабілі позірк бяскрайнія ўсходы ранніх культур. Шамякін. // перан. Вынікі якой‑н. дзейнасці. Так ужо сёння, на нашых вачах, нараджаюцца і дужэюць усходы новага, якое становіцца нормай нашага жыцця. Кухараў.

усходы 2, ‑аў; адз. няма.

Прыступкі лесвіцы. Грында парывіста бярэ вядро і з грукатам спускаецца па ўсходах, выходзіць на двор, ідзе да калодзежа. Колас. Па стромкіх усходах чалавек сыходзіў з трыбуны. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хаханькі, ‑аў; адз. няма.

1. Жартачкі. — Цяпер мы сапраўдныя рабінзоны, — пажартаваў Паўлік, пляскаючы з усёй сілы сябе па патыліцы. — Яму яшчэ хаханькі ў галаве, — злосна падумаў я, дрыжучы ад холаду. Бяганская.

2. у знач. вык. Вельмі проста, лёгка, смешна. [Дзед:] — Табе [Змітраку] хаханькі, а мы стаім, дарагі час на малацьбе трацім... Рылько.

•••

Не хаханькі — пра што‑н. сур’ёзнае, значнае, нялёгкае. [Шпунцік:] — А зараз паспрабуй управіцца, — адзін дзень застаўся. Дый дабрацца няма як, — семнаццаць кіламетраў — не хаханькі. Корбан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

буцвець, ‑ее; незак.

Разм. Трухлець, парахнець, гнісці, прэць. Зруб на новую хату стаіць з забітымі вокнамі. Няма грошай, каб скончыць будоўлю. Таму і стаіць і буцвее, як дамавіна, той зруб. Васілевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́красаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

Выбіць, высечы крэсівам (іскру, агонь). Намацалі [старцы] ў кішэнях — ды ні ў кога крэсіва няма, каб агню выкрасаць. Якімовіч.

выкраса́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е.

Незак. да вы́красаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)