heave
[hi:v]
1.
v.t. heaved or hove, heaving
1) падыма́ць (цяжа́р); уздыма́ць
2) кіда́ць, шпурля́ць (ка́мень), кіда́ць (я́кар)
3) Naut. падыма́ць (я́кар), цягну́ць (кана́т)
to heave a sigh — ця́жка ўздыха́ць
2.
v.i.
1) уздыма́цца й апада́ць (пра хва́лі, гру́дзі)
2) ця́жка ды́хаць, лаві́ць дух, задыха́цца
3) напіна́цца; напру́жвацца, ту́жыцца (як пры ванітава́ньні)
4) выпу́чвацца
to heave in sight — паказа́цца на далягля́дзе
3.
n.
пад’ём -у m.; кіда́ньне n., кідо́к -ка́ m.
4.
interj. heave ho!
ра́зам, узялі́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
пры́нцып, ‑у, м.
1. Асноўнае, зыходнае палажэнне якой‑н. тэорыі, вучэння, навукі і пад. Прынцыпы знешняй палітыкі СССР. Прынцыпы пралетарскага інтэрнацыяналізму. Дэмакратычны прынцып кіраўніцтва. □ — Не турбуйцеся, — адказаў я. — Работа рэдакцыі абумоўлена святымі прынцыпамі нашага савецкага друку — выступаць толькі з праўдай. Ракітны. Змагаючыся за стварэнне масавай палітычнай арганізацыі, В. Тарашкевіч прызнае кіруючую ролю Кампартыі ў рэвалюцыйным руху і сам як камуніст умела і творча ажыццяўляе гэты прынцып. Палуян. // Асноўны закон якой‑н. дакладнай навукі. Прынцып сусветнага прыцягнення.
2. Унутранае перакананне ў чым‑н., норма або правіла паводзін. Гаварыў [бацька] пра свае маладыя гады, выкладаючы мне пры гэтым некаторыя свае жыццёвыя прынцыпы. Таўлай. Назанскі ніколі не адступаўся ад свайго правіла — кожны дзень свежая кашуля. Гэта быў яго жалезны прынцып: у свежай кашулі, гаварыў ён, працуецца лепш. Гаўрылкін.
3. Асноўная асаблівасць канструкцыі якога‑н. механізма, прыбора. Гучнагаварыцель зроблены па прынцыпу тэлефона. □ [Мірон:] — Пастукаем аб камень, зробім насечкі, каб не слізгала. Так сказаць, па прынцыпу пілы. Маўр.
•••
У прынцыпе — у асноўным, у агульных рысах.
[Ад лац. principium — пачатак, аснова.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
увалі́ць 1, увалю, уваліш, уваліць; зак.
1. што. Укінуць, унесці куды‑н. што‑н. цяжкае, грувасткае. Уваліць камень у канаву. Уваліць мяшок жыта ў сенцы. // Разм. Усыпаць што‑н. адразу, у вялікай колькасці. Уваліць шчэбень у яму. // Вывезці на поле ў вялікай колькасці для ўгнаення глебы. Столькі гною ўвалілі пад азімыя.
2. што. Увагнуць, уціснуць унутр чаго‑н., зрабіць упалым. Уваліць страху.
3. што. Разм. Праваліць, абваліць; абрушыць што‑н. унутр чаго‑н. Такой жа моцы і столь: за метровай мураванай кладкай падвешан пераплёт сталёвых прутоў, залітых цэментам .. Вось чаму бомбы ўвалілі столь толькі там, дзе ўпалі. Лужанін.
4. без дап. Разм. Увайсці, убегчы гуртам, натоўпам, неарганізавана. І раптам у двор уваліла гурба дзяцей. Шамякін.
5. Разм. Моцна пабіць. Яму так увалілі, што ледзь жывы.
6. Разм. З’явіцца, сесці (аб фурункуле, скуле і пад.). Скула ўваліла.
7. Спец. Адхіліць ад якога‑н. кірунку, курсу. Уваліць нос карабля пад вецер.
увалі́ць 2, увалю, уваліш, уваліць; зак., што.
Апрацаваць сукно, шэрсць валеннем. Уваліць лямец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шы́на, ‑ы, ж.
1. Металічны абруч, нацягнуты на вобад кола, полаза для большай трываласці. — Ого, пры кузні, браце, такі камень надта ж патрэбен — шыны на колы нацягваць. Арочка. Конь тузануўся рыўком: зашаргацелі шыны — сані лёгка пайшлі па лёдзе. Лецка. Лагожы, здаецца, дзяруць снег; цяжкія, з шырокімі новымі палазамі, акутымі яшчэ ўвосень у калгаснай кузні тоўстай іржавай шынай. Пташнікаў.
2. Суцэльная гумавая пакрышка, абалонка з напоўненай паветрам гумавай камерай, якія надзяваюцца на вобад кола для паляпшэння руху, павелічэння амартызацыі. Гумавыя шыны лёгка скакалі па карэннях, і на гэтыя частыя штуршкі ледзь чутна адклікаўся званок. Кулакоўскі. У далёкія рэйсы шафёры пускаліся неахвотна — шыны былі слабыя, маторы працавалі з перабоямі, як сэрца ў хворага чалавека. Шахавец.
3. Спец. Прыстасаванне ў выглядзе некалькіх дошчачак і бінтоў або жгутоў для накладвання павязкі, якая забяспечвае нерухомасць пашкоджаных частак цела. Правая нага.. [японца], узятая ў шыны, была падваокана і выцягнута над ложкам. Лынькоў.
4. У электратэхніцы — медны, алюмініевы або стальны праваднік (прамавугольнага ці круглага сячэння), які выкарыстоўваецца для вялікіх токаў.
[Ням. Schiene.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
найсці́
1. (натрапіць) (im Géhen [Fahren]) stóßen* (на што-н auf A, gégen A);
найсці́ на мель марск auf éine Sándbank [Úntiefe] áuflaufen*;
2. (насунуцца) sich schíeben*, verdécken vt;
хма́ра найшла́ на со́нца éine Wólke verdéckte die Sónne;
3. (апанаваць – пра пачуцці) überkómmen* vt;
не́йкая весяло́сць найшла́ на яго́ éine Fröhlichkeit überkám ihn;
што гэ́та на цябе́ найшло́? was ist denn in dich gefáhren?; was ist denn mit dir los?;
4. (панаходзіць, паназбірацца) zusámmenkommen* vi (s);
найшло́ мно́га наро́ду es sind viele Ménsehen [Léute] zusámmengekommen;
◊ найшла́ каса́ на ка́мень es ging [kam] hart auf hart
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
trafić
trafi|ć
незак.
1. трапіць;
~ć w dziesiątkę — трапіць у дзесятку;
2. na kogo/co натрапіць на каго/што; сустрэцца з кім/чым;
~ć na kogo — сустрэцца з кім;
~ł jak kulą w płot — трапіў пальцам у неба;
~ła kosa na kamień — найшла каса на камень;
na chibił ~ł — наўдалую; наўдачу
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ка́лка 1 ’галка, птушка Corvus monedula’ (слонім., Арх. Бяльк.; Сцяшк. Сл. паўн.-зах.). Польск. kawka ’тс’. Фанетыка бел. слова сведчыць аб больш складаным працэсе, хоць сам факт запазычання або ўплыву польск. формы выключыць нельга, аб чым сведчыць і лінгвагеаграфія. Ёсць і іншая магчымасць тлумачэння: калка < галка (апошняя форма адзначана па галоўнай тэрыторыі, Сл. паўн.-зах.) у выніку існавання дублетаў к‑ і г‑ у запазычаных словах, калі форма з к‑ успрымаецца або як адаптаваная, або як спрадвечная. Гэта, аднак, менш верагодна.
Ка́лка 2, у Доўн.-Зап., 3, 39: «Кидайса, метайса, завиваты не давайса! Кинь калку (кибалку?) хочъ пидъ лаўку, Сама выбежъ на вулоньку!». Далей аўтар адзначае калка кибалка ’жаночы галаўны ўбор’ і спасылаецца на аналагічныя кантэксты ў Янчука і Чубінскага; паводле гэтага можна меркаваць, што слова было вядома на зах. Палессі дастаткова шырока. Этымалогія няясная; можна суаднесці з калка 1, паколькі ў шэрагу назваў сустракаюцца падобныя намінацыі; параўн. рус. дыял. тэрміны для жаночага галаўнога ўбору кокошка і сорока. Па розных прычынах гэта меркаванне маланадзейнае; магчыма, неабходна параўноўваць з бел. галка ’круглы, гладкі камень, якім таўкуць перац, гарчыцу’, галкі ’галушкі, клёцкі; печыва з мукі і тоўчанай бульбы’, аб першаснай семантыцы якіх сведчаць бел. галы ’ягадзіцы’, славац. hálka ’шарык’, польск. galka ’шар, булдавешка’ і інш. Падобная семантыка дапускае параўнанне гэтых лексем з разглядаемым словам; аднак паводле фактычнага крытэрыю такое збліжэнне недакладнае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Wéise
I
sub, m, f -n, -n мудрэ́ц
der Stein der ~n — філасо́фскі ка́мень
II
f -, -n спо́саб, мане́ра
die Art und ~ — спо́саб (дзеяння)
auf díese ~ — такі́м чы́нам
auf wélche ~? — які́м чы́нам?
in gróßzügiger ~ — шыро́ка, шчо́дра
in líebenswürdiger ~ — ласка́ва, ве́тлі- ва, прыя́зна
III
f -, -en мело́дыя, матыў, напе́ў
die gléiche [die álte] ~ herúnterleiern — пагардл. гавары́ць [паўтара́ць] адно́ i то́е ж; цягну́ць стару́ю пе́сню
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
аб прыназ (у спалучэнні з займеннікамі мне, усім, усёй, усіх – аба)
1. (для абазначэння збліжэння, сутыкнення, дотыку) an (A), gégen (A);
вы́цяцца аб ка́мень an [gégen] éinen Stein stóßen*;
2. (пры назве тэмы думкі, мовы, пачуццяў і г. д) über (A), von (D), bezüglich (G), in Bezug auf (A), für (A);
ле́кцыя аб выхава́нні éine Vórlesung über die Erzíehung;
напаміна́ць аб чым-н an etw. erínnern;
шкадава́ць аб чым-н etw. bedáuern;
хвалява́цца аб кім-н für j-n sórgen;
размаўля́ць аб чым-н von [über] etw. spréchen*;
◊ не аб адны́м то́лькі хле́бе nicht vom Brot alléin;
3. гл а ІІ
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
аб’е́хаць, ‑еду, ‑едзеш, ‑едзе; ‑едзем, ‑едзеце, ‑едуць; заг. ‑едзь; зак., каго-што.
1. Праехаць вакол каго‑, чаго‑н. Як пабачыў князь, колькі Кірыла лесу аб’ехаў, аж за галаву ўзяўся. Колас.
2. Праехаць збоку, абмінаючы каго‑, што‑н. Аб’ехаць камень. □ Спярша Зося і намервалася гэта зрабіць, але праз момант нібы апомнілася, махнула нядбайна рукою і, не захацеўшы нават напаіць каня, аб’ехала людзей і схавалася за Цішкавай хатай. Гартны.
3. Едучы, пабыць усюды, у многіх месцах. Ад самае Волгі Да сівых Карпат — Паўсвета на ганку Аб’ехаў мой брат. Астрэйка. Калгасаў ці мала Аб’ехаў араты, Чаму ж так удала Патрапіў у сваты. Куляшоў.
4. Апусціцца, з’ехаць уніз. Як толькі ўбачыў [Іван], што з акон шугае полымя, так і аб’ехаў на зямлю. Дуброўскі. Павязка за ноч аб’ехала, намокла на дажджы. Мележ. Цяпер ён [мурашнік] даходзіў да другога сука. І раптам асыпаўся, аб’ехаў. Чорны. На дзіва ўсім, нахілілася і аб’ехала падкапаная гара. Бажко.
5. перан. Схуднець.
•••
На лапці не аб’ехаць — не так проста і лёгка абвесці каго‑н.
Свет аб’ехаць — пабыць усюды, у розных месцах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)