прыху́тарскі, ‑ая, ‑ае.
Які знаходзіцца, размяшчаецца каля хутара. Увечары.. [Міхалкаў] сум павялічвала цішыня з прыхутарскага лесу і яснасць зор на высокім небе. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Смі́рны ‘ціхі, маўклівы, рахманы’ (Некр. і Байк., Жд. 3), смір (сміръ) ‘цішыня, спакой’ (Нас.), сміры́цца ‘памірыцца’ (мін., Сл. ПЗБ), смі́рна ‘навыцяжку, не варушачыся і не размаўляючы (пра стойку пры камандзе)’ (ТСБМ), ‘сціпла, нясмела, скромна’ (Бяльк.), смірне́ць ‘станавіцца ціхім’ (Нас.), Вытворныя ад мір ‘цішыня, спакой’ (Праабражэнскі, 2, 336; Махэк₂, 364). Аналагічныя дэрываты і ў іншых славянскіх мовах: рус. сми́рный, сми́рно!, укр. сми́рный, смирни́ты, чэш. smírny, (u)smířiti, серб.-харв. сме̑ран ‘скромны, рахманы, мірны’, балг. сми́рен ‘уціхаміраны’, сми́ря ‘супакоіць, уціхамірыць’, макед. смирен ‘спакойны, ціхі, рахманы’, смири ‘супакоіць, прымірыць’, ст.-слав. съмѣрѥнъ (съмѣрьнъ) ‘уціхаміраны, пакорны, прыніжаны’. Дапускаецца змяшэнне вытворных ад *mirъ і *měra ў познепраславянскі перыяд (ЕСУМ, 5, 322).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
cmentarny
cmentarn|y
могілкавы;
~a cisza — мёртвая цішыня
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
вы́зарыцца, ‑рыцца; зак.
Тое, што і вызарыць. Нанач неба вызарылася і наступіла такая цішыня, якое, здаецца, даўно ўжо не было на свеце. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прамча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Тое, што і прамчацца (у 1 знач.). Праедзе грузавік, даверху нагружаны бульбай, прамчыць матацыкл. І наступае цішыня... Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хі́ба³, злуч.
1. уступальна-абмежавальны. Ужыв. ў спалучэнні са словамі «толькі», «што» і без іх для выражэння абмежавання ў знач.: акрамя таго, што...; можа быць, толькі...
Вакол цішыня, х. толькі шпак засвішча.
2. умоўны. Ужыв. для выражэння супрацьпастаўлення з адценнем умоўнасці ў знач.: калі не..., калі толькі не...
Работу закончым, х. толькі дождж перашкодзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ца́рства, -а, мн. -ы, -аў, н.
1. Дзяржава, якой кіруе цар (уст.).
2. Час праўлення цара (царыцы); цараванне.
3. перан., чаго або якое. Сфера, вобласць прыроды.
Птушынае ц.
Ц. кветак.
◊
Соннае царства (разм., жарт.) — спакой, цішыня, калі ўсе спяць.
Царства Нябеснае каму (разм.) — гаворыцца пры добрым упамінанні нябожчыка.
Цёмнае царства — сімвал некультурнага, невуцкага грамадскага асяроддзя.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
аксю́маран, аксі́маран
(гр. oksymoron = дасціпна-бязглуздае)
стылістычны прыём наўмыснага спалучэння семантычна процілеглых слоў, у выніку чаго ўзнікае новы сэнсавы змест (напр. гаючы боль, звонкая цішыня).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
цари́ть несов.
1. уст. царава́ць;
2. перен. панава́ць;
в лесу́ цари́т тишина́ у ле́се пану́е цішыня́;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
узарва́цца, -ву́ся, -ве́шся, -ве́цца; -вёмся, -вяце́ся, -ву́цца; -ві́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разбурыцца ад узрыву.
Граната ўзарвалася.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Парушыцца (пра цішыню і пад.).
Цішыня ўзарвалася.
Зала ўзарвалася ад апладысментаў.
3. перан. Не стрымаць свайго абурэння, вельмі раззлавацца (разм.).
Ён цярпеў-цярпеў і ўзарваўся.
|| незак. узрыва́цца, -а́юся, -ае́шся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)