Трэць ‘трэцяя частка чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк.), ст.-бел. треть ‘тс’, ‘трэцяя частка зямельнага надзелу (мера плошчы)’ (ГСБМ). Субстантываваны парадкавы лічэбнік трэці (гл.), параўн. траціна, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сам-...,

Уст. У спалучэнні з парадкавымі або колькаснымі лічэбнікамі ўтварае складаныя нязменныя прыметнікі, якія абазначаюць: у такой колькасці (якая паказана лічэбнікам), уключаючы і сам суб’ект гутаркі, напрыклад: сам-сёмы, сам-трэці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сухамя́тка, ‑і, ДМ ‑тцы, ж.

Разм. Сухая яда без чаго‑н. гарачага або вадкага. На другі і трэці дзень — адна сухамятка. Што знойдзе Валодзька сам у буфеце, тое і з’есць. Гроднеў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сакаві́к ’трэці месяц каляндарнага года’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ’сок бярозы, клёна’ (Шат.). Укр. дыял. сокові́к, соче́нь ’тс’. Да сок, таму што бярозы ў пачатку вясны багатыя на сок (Шаўр, Этымалогія–1977, 95).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

drítte

num трэ́ці

in die ~ Poténz erhében* — узво́дзіць лік у куб

aus ~r Наnd — з трэ́ціх рук

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

trzeci

трэці;

co trzeci dzień — кожны трэці дзень;

~a część — трэцяя частка;

jedna ~a — адна трэцяя;

po ~e — па-трэцяе;

~a potęga мат. трэцяя ступень; куб;

kraje ~ego świata — краіны трэцяга свету

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Траці́ны 1 ‘пілавінне’ (Скарбы; гродз., Нар. сл.), троці́на ‘тс’ (кам., ЛА, 1). З польск. trociny ‘тс’, дыял. treciny і tręciny ‘тс’ < trot ‘тс’, troty ‘сечка з саломы і сена’, ‘смецце ў азаддзі, найгоршым збожжы’, а таксама каш. tråt ‘людскія і жывёльныя выдзяленні, адкіды’, якое з паўн.-прасл. *tertъ — дэрывата з суф. ‑tъ і менай карэннай галоснай *‑e‑ ў *‑o‑ прасл. *terti, гл. церці (Борысь, 642; Брукнер, 576; SEK, 5, 161; Калашнікаў, Этымалогія 1997–1999, 61–62).

Траці́ны 2 ‘памінанне і абед па нябожчыку праз тры дні пасля яго смерці’ (Шат., Касп., Мат. Гом., Жд. 2, Ян.; чэрв., Сл. ПЗБ, Гіл.); трацці́ны ‘тс’ (Нас.; в.-дзв., Шатал., Рэг. сл. Віц.), траці́нкі, траці́ны ‘хаўтуры па нябожчыку на трэці дзень пасля пахавання’ (Сцяшк. Сл.), ст.-бел. третини ‘трохдзённае памінанне памерлых’ (ГСБМ). Параўн. укр. дыял. трети́ни, трейті́ни ‘памінанне на трэці дзень пасля смерці’. Да трэці (гл.) пры дапамозе суф. ‑ін‑ы са значэннем традыцыйнага абраду, як дзевяціны, саракавіны, гадавіны (Сцяцко, Афікс, наз., 214). Максімаў (Восточнослав. и общ. яз., 1978, 154) лічыць, што адлічэбнікавыя старарускія назвы абрадаў на ‑ін‑ы распаўсюдзіліся з захаду пад уплывам аддзеяслоўных назоўнікаў тыпу радзіны, запазычаных з польскай мовы, што малаверагодна, параўн. балг. трети́ни ‘памінанне на трэці дзень пасля смерці’, девети́ни ‘памінанне на магіле на дзявяты дзень пасля смерці’ і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дага́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. дагас, ‑ла; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Канчаткова пагаснуць. Вогнішча дагасла. Зара дагасла.

2. перан. Згаснуць, памерці. А трэці [сын], пранізаны куляй наскрозь, Дагас у турме на Лукішках. Глебка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

серада́, ‑ы́, ДМ ‑дзе́; мн. се́рады (з ліч. 2, 3, 4 серады́), се́рад; ж.

Трэці (пасля нядзелі) дзень тыдня. У суботу дырэктар нечакана паведаміў, што канікулы пачнуцца не з серады, а з гэтай нядзелі. Мурашка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чырванакры́лы, ‑ая, ‑ае.

З чырвонымі крыламі. Над калонамі ўзляцелі галубы — белыя, чырванакрылыя, жаўтахвостыя. Карпаў. // Які мае чырвоную зорку на крылах (пра савецкія самалёты). Чырванакрылы бамбавоз Расплатаю навіс... Гарыць адзін, за ім другі І трэці эшалон. Панчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)