набе́гчы сов.

1. в разн. знач. набежа́ть; (о жидкости — ещё) нате́чь; (о волне — ещё) накати́ться;

~гла шмат людзе́й — набежа́ло мно́го люде́й;

у ва́нну набе́гла вада́ — в ва́нну набежа́ла (натекла́) вода́;

хва́ля ~гла на бе́раг — волна́ набежа́ла (накати́лась) на бе́рег;

~гла ва́рта — набежа́ла стра́жа;

~гла пе́ня — набежа́ла пе́ня;

2. нали́ться;

во́чы ~глі кро́ўю — глаза́ налили́сь кро́вью;

◊ жыць як набяжы́ць — погов. жить как придётся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Parthis mendacior

Ілжывыя больш за парфян*.

Лживее парфян.

бел. Ілжэ не падсяваючы. Ён не ступіць, каб не залгаў. Не брахне, дык не дыхне. У яго залгаць, як арэх раскусіць. Не быў на той даліне, дзе праўду дзялілі.

рус. Врёт как сивый мерин. Врёт и глазом не смигнёт. Врёт, что помелом метёт. Врёт, людей не стыдится и Бога не боится. Так соврёт, что и не перелезешь. Так путает, что и сам дороги домой не найдёт. Не в подъём человеку врёт. Врёт, как водой бредёт.

фр. Mentir comme un arracheur de dents (Врать как зубодёр). Mentir comme un laquais (Врать как лакей). Mentir comme une oraison funèbre (Врать как надгробная речь). Mentir comme une épitaphe (Врать как эпитафия).

англ. Lie like a gas-meter (Врать как газовый счётчик).

нем. Er lügt wie gedruckt (Он врёт как по печатному).

* Парфяне ‒ ваяўнічы іранскі народ; парфяне славіліся вераломствам i лжывасцю.

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ГЕНІЯ́ЛЬНАСЦЬ

(ад лац. genius геній, дух, ахоўнік),

найвышэйшая ступень творчай адоранасці і развіцця здольнасцей чалавека. Праяўляецца ў розных сферах жыццядзейнасці людзей: у навуцы, мастацтве, рэлігіі, палітыцы, ваен. справе, педагогіцы, медыцыне і інш. З’яўленне геніяльных людзей (геніяў) абумоўлена ўздзеяннем многіх фактараў; спадчыннасць, прыродныя здольнасці, сямейнае і грамадскае выхаванне, спрыяльныя абставіны сац.-эканам., паліт., культ.-рэліг. жыцця грамадства, уласнае імкненне да самаўдасканалення і самарэалізацыі. Большасць сучасных даследчыкаў прытрымліваецца меркавання, што на з’яўленне і развіццё геніяльных людзей адначасова ўплываюць прыродныя здольнасці, спадчыннасць, асаблівасці выхавання і сацыялізацыі асобы.

У розных народаў свету на працягу іх развіцця былі свае геніяльныя мысліцелі, музыканты, мастакі, пісьменнікі, грамадска-паліт., рэліг. і ваен. дзеячы. Не заўсёды дзейнасць геніяў, якія нярэдка значна апярэджвалі свой час, належным чынам ацэньвалася іх сучаснікамі, але яна часта вызначала цэлыя эпохі ў сац. і культ. жыцці грамадства. Пра наяўнасць геніяльнасці ў чалавека гавораць тады, калі ён з’яўляецца аўтарам вял. адкрыццяў, родапачынальнікам новых тэорый, канцэпцый і навук. школ, засн. арыгінальных маст. стыляў, жанраў, ініцыятарам і правадніком перспектыўных навацый у паліт., эканам., рэліг. і ваен. сферах. У перыяд антычнасці геніяльнасць лічылі боскім дарам (Платон, неаплатаністы), а яе носьбітаў (геніяў) — шчаслівымі выбраннікамі багоў. У эпоху Адраджэння пашырыўся культ генія як асобы з унікальным творчым пачаткам (Леанарда да Вінчы, Дж.Вазары, Ю.Ц.Скалігер). Геніяльнасць ужо лічылі не дарам багоў, а натуральнай прыроджанай якасцю, уласцівай пераважна дзеячам мастацтва. Тады ж тэрмін геніяльнасць пачалі выкарыстоўваць у сучасным сэнсе гэтага слова, хоць у дачыненні да навукоўцаў гэтае паняцце замацавалася толькі ў 19 ст. У перыяд росквіту рамантызму (18 — 1-я пал. 19 ст.) геніяльнасць нярэдка вызначалася як містычная, ірацыянальная, неасэнсаваная здольнасць чалавека да творчай дзейнасці. І.Кант лічыў геніяльнасць «прыроджанымі задаткамі душы», І.В.Гётэ — найвышэйшым узроўнем усякай прадуктыўнасці, а генія, адпаведна, «прадуктыўнай сілай, што робіць дзеянні, вартыя бога і прыроды»; Ф.Шылер раскрываў прыроду геніяльнасці праз паняцце «наіўнасці» інстынктыўнага следавання прыродзе; Ф.Ніцшэ трактаваў генія як «звышчалавека», які супрацьстаіць аморфным масам, натоўпу.

Літ.:

Гончаренко Н.В. Гений в искусстве и науке. М., 1991;

Грузенберг С.О. Гений и творчество. Л., 1924;

Жоли Г. Психология великих людей. СПб., 1894;

Оствальд В. Великие люди;

Пер. с нем. СПб., 1910.

Э.Дубянецкі.

т. 5, с. 158

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Ebrietas est voluntaria insania

П’янства ‒ добраахвотнае вар’яцтва.

Пьянство ‒ добровольное безумие.

бел. Ад водкі розум кароткі. Пі ‒ дурнейшым станеш. П’яны, што дурны. П’янства розум з’ела. Гарэлкай розуму не прамыеш. Ад гарэлкі розум мелкі.

рус. Дали вина, так и стал без ума. Пить ‒ ум пропить. Вод ка без ума разум сожжёт. Водку пил ‒ ум пропил. Пьяный, что бешеный. Кто пьёт, тот и горшки бьёт. Пей, пей, увидишь чертей. Вино с розумом не ходят: хмель шумит ‒ ум молчит. Выпьешь много вина, так поубавится ума. Кто много пьёт вина, тот скоро сойдёт с ума.

фр. Noyer sa raison dans le vin (Утопить ум в вине). Laisser sa raison au fond d’une bouteille (Оставить свой ум на дне бутылки). Laisser sa raison dans son verre (Оставить ум в своём стакане).

англ. Bacchus has drowned more people than Neptune (Вакх утопил больше людей, чем Нептун).

нем. Ist der Wein im Manne, ist der Verstand in der Kanne (Если вино в человеке, его разум в кружке).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Qualia quisque geret, talia quisque feret

Як хто будзе сябе паводзіць, так да яго будуць і адносіцца.

Как кто будет себя вести, так к нему будут относиться.

бел. Як баба да дзеда, так і дзед да бабы. Які «здароў будзь», такі і «на здароўе». На добрае пытанне добрае і адпавяданне.

рус. Каков до людей, таковы и люди до тебя. Как сам станешь потчевать, так и люди тебя отпотчуют. Какову чашу другу нальёшь, такову и сам выпьешь. Как аукнется, так и откликнется. Каков привет, таков ответ. Кто сам ко всем лицом, к тому и добрые люди не спиной. Спроси громом, ливнем ответят.

фр. Tel bruit, tel écho (Каков шум, такое и эхо).

англ. Do by others as you would be done by (Поступай с людьми так, как хочешь, чтобы поступали с тобой).

нем. Ein finsterer Blick kommt finster zurück (Мрачный взгляд возвращается мрачным обратно). Wie der Hall, so der Schall (Как аукнется, так и звучит).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

насадзі́ць I сов.

1. (растения, деревья) насади́ть, насажа́ть;

н. фрукто́вых дрэў — насади́ть (насажа́ть) фрукто́вых дере́вьев;

2. (поместить) насади́ть, насажа́ть;

н. людзе́й у ваго́н — насади́ть (насажа́ть) люде́й в ваго́н;

3. (поставить в горячую печь) насажа́ть;

н. по́ўную печ хле́ба — насажа́ть по́лную печь хлебо́в

насадзі́ць II сов. (плотно надеть на что-л.) насади́ть;

н. ві́лкі на чарано́к — насади́ть ви́лы на черено́к;

н. чарвяка́ на кручо́к — насади́ть червяка́ на крючо́к

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ко́ла ср.

1. колесо́;

махаво́е к. — махово́е колесо́;

2. круг м.; окру́жность ж.; кольцо́;

3. (группа людей, объединённых какими-л. связями) круг м.;

◊ зачарава́нае к. — заколдо́ванный круг;

к. фарту́ны — колесо́ форту́ны;

крыво́е к. — криво́е колесо́;

пя́тае к. ў во́зе — пя́тое колесо́ в теле́ге;

ні ў к. ні ў мя́ла — ни бо́гу све́чка ни чёрту кочерга́;

устаўля́ць па́лкі ў ко́лы — вставля́ть па́лки в колёса;

павярну́ць к. гісто́рыі наза́д — поверну́ть колесо́ исто́рии вспять

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

подбира́ть несов.

1. падбіра́ць; (собирать) збіра́ць; (поднимать) падыма́ць, падніма́ць;

подбира́ть бро́шенное падбіра́ць кі́нутае;

подбира́ть коло́сья падбіра́ць (збіра́ць) каласы́;

подбира́ть рассы́панные по́ полу де́ньги падбіра́ць (збіра́ць, падыма́ць, падніма́ць) рассы́паныя па падло́зе гро́шы;

2. (подворачивать) падгіна́ць, падбіра́ць, падыма́ць, падніма́ць; (ноги) падку́рчваць;

подбира́ть подо́л падбіра́ць (падыма́ць, падніма́ць) падо́л;

3. (отбирать, находить подходящее) падбіра́ць;

подбира́ть люде́й в аппара́т падбіра́ць людзе́й у апара́т;

подбира́ть моти́в на роя́ле падбіра́ць маты́ў на рая́лі;

подбира́ть под цвет падбіра́ць пад ко́лер;

подбира́ть ключ падбіра́ць ключ;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

подо́бный

1. (кому, чему) падо́бны (да каго, да чаго, на каго, на што); (такой) такі́; (этот) гэ́ты;

шум, подо́бный прибо́ю шум, падо́бны да прыбо́ю (на прыбо́й);

никогда́ не встреча́л подо́бных люде́й ніко́лі не сустрака́ў такі́х людзе́й;

2. мат. падо́бны;

подо́бные треуго́льники падо́бныя трохвуго́льнікі;

◊

ничего́ подо́бного! нічо́га падо́бнага!;

подо́бным о́бразом такі́м жа чы́нам;

в подо́бном слу́чае у такі́м (у падо́бным) вы́падку;

и тому́ подо́бное (сокращённо и т. п.) і да таго́ падо́бнае (сокращённо і да т. п.).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Papulas observatis alienas obsiti plurimis ulceribus

Вы[самі], пакрытыя мноствам язваў, выглядаеце чужыя пухіры.

Вы [сами], покрытые множеством язв, высматриваете чужие волдыри.

бел. Чужое бачыць пад лесам, а свайго не бачыць пад носам. У чужым воку бачым пылінку, а ў сваім не заўважаем бервяна. Лазня ўсіх мые, а сама ў брудзе. У чужым воку і порах відна, а ў сваім калода не відна.

рус. В чужом глазу сучок видит, а в своём бревна не замечает. Свои грехи за собой, а чужие перед собой. Сам пьёт, а людей за пьянство бьёт. В чужом глазу сучок велик. Бранила золовка невестку змеёй, а сама ядом брызжет.

фр. On voit la paille dans l’œil de son voisin mais non la poutre dans le sien (В глазу соседа видим соломинку, а не бревно в своём глазу). La bossu ne voit pas sa bosse mais il voit celle de son confrère (Горбатый видит не свой горб, а горб своего собрата).

англ. He who laughs at crooked men should walk very straight (Кто смеётся над кривым, должен ходить очень прямо).

нем. Den Balken im eigenen Auge nicht sehen, aber den Splitter im fremden (Не видеть бревно в своём глазу, но видеть осколок в чужом).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)