Verbum

аўтаметры́я, ‑і, ж.

Навуковая дысцыпліна, якая вывучае тэарэтычныя асновы праектавання аўтаматычных вымяральных і кантрольных прыбораў і вымяральных інфармацыйных сістэм.

[Ад аўта і грэч. metréō — вымяраю.]

касмагра́фія, ‑і, ж.

Уст. Апісанне бачнай часткі Сусвету. // Вучэбны прадмет, які выкладаў асновы вучэння аб зямным шары і Сусвеце.

[Ад грэч. kósmos — Сусвет і graphō — пішу.]

падпле́ціна, ‑ы, ж.

У тэкстыльнай вытворчасці — брак на тканіне ў выглядзе патоўшчанай ніці ў выніку абрыву і спляцення нітак асновы.

брахіцэфа́лія, ‑і, ж.

Спец. Форма чэрапе, у якой падоўжнае вымярэнне (ад асновы носа да патылічнага бугарка) толькі нязначна перавышае папярочнае.

[Ад грэч. brachys — кароткі і kephalē — галава.]

даліхацэфа́лія, ‑і, ж.

У антрапалогіі — форма чэрапа, у якім падоўжнае вымярэнне (ад асновы носа да патылічнага бугарка) значна перавышае папярочнае.

[Ад грэч. dolichos — доўгі і kephalē — галава.]

невытво́рны, ‑ая, ‑ае.

Які не ўтвараецца ад чаго‑н. падобнага. Асновы, якія складаюцца толькі з адной карэннай марфемы, называюцца невытворнымі. Граматыка.

шпо́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.

Выраст каля асновы кветкі некаторых раслін, у якім знаходзіцца нектар. Шпорка кветкі.

асно́ва, ‑ы, ж.

1. Частка прадмета, на якой замацоўваюцца астатнія яго часткі; каркас, касцяк. Хлопцы.. прынеслі з лесу дзве расохі і ўбілі іх у зямлю. Наверсе паклалі перакладзіну, і аснова шалашыка была гатова. Чарнышэвіч. Рухаюцца ўперад асновы будучых машын на галоўным канвееры, абрастаючы ўсё новымі вугламі і дэталямі. Данілевіч.

2. Грунт ці штучнае збудаванне, на якім трымаецца, знаходзіцца што‑н.; падмурак. Аснова вежы. // Ніжняя плоскасць, якой прадмет, збудаванне датыкаецца да паверхні чаго‑н. // Ніжняя частка якога‑н. прадмета ці збудавання. Стог у аснове меў каля пяці метраў. □ Дваццатага чэрвеня мы ўжо змаглі прыступіць да падрыхтоўкі бетоннай асновы, а ў верасні распачалі ўкладку бетона. «Полымя».

3. перан. Тое, што складае ядро чаго‑н., з’яўляецца зыходным матэрыялам для ўтварэння, стварэння чаго‑н.; узор, пачатак. Народная аснова літаратурнай мовы. □ Мы бачылі, што Маркс ў 1845 годзе, Энгельс у 1888 і 1892 гг. уводзяць крытэрый практыкі ў аснову тэорыі пазнання матэрыялізму. Ленін. У аснову паэмы «Магіла льва» пакладзена народная легенда пра Машэку. Шкраба. Мы песні сваёй Палажылі ў аснову І чыстую праўду, І чыстую мову. Лужанін. // Тое галоўнае, на чым грунтуецца, будуецца што‑н. І тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут, І там зажыць сабе нанова: Свая зямля — вось што аснова! Колас. // звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Пачаткі, прынцыпы (пра лад, сістэму і пад.). Хістаўся стары лад у самых асновах сваіх, у муках болю нараджаўся другі, новы парадак. Колас. І рушыць ён [час] і рве асновы ўсе старыя, Дрыжыць прад сілай той і цемра і туман. Гурло.

4. звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Зыходныя, галоўныя палажэнні якой‑н. навукі, тэорыі і пад. Асновы агратэхнікі. Тэарэтычныя асновы марксізма-ленінізма. Эстэтычныя асновы паэзіі. Асновы навукова-атэістычнага светапогляду. Фізіялагічныя асновы чалавечай псіхікі. Асновы мічурынскага вучэння.

5. Падоўжныя ніткі ў тканіне. Быў пад рукамі ў іх [ткачых] не шоўк, А просты, каляровы Па густу выбраны ўток І тонкая аснова. Арочка.

6. Частка слова, якая раскрывае яго лексічнае значэнне і ў якую, апрача кораня, можа ўваходзіць прыстаўка і суфікс.

7. Старана геаметрычнай фігуры, перпендыкулярная да яе вышыні. Аснова трохвугольніка. Аснова сегмента.

8. Злучэнне, якое ўтварае пры ўзаемадзеянні з кіслотамі соль.

•••

Закласці асновы чаго гл. закласці.

Ляжаць у аснове чаго; легчы ў аснову чаго гл. ляжаць, легчы.

На аснове чаго — выходзячы з чаго‑н., апіраючыся на што‑н.; на падставе.

Узяць за аснову гл. ўзяць.