упа́рыць

1. (парачы, давесці да патрэбнага стану) bähen vt; (mit Dampf oder héißemWásser) áufweichen vt;

2. (увагнаць у пот, стаміць) zum Schwítzen bríngen*;

упа́рыць каня́ ein Pferd ábjagen [zu Schánden réiten*]

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

бо.

1. злуч. прычынны. Падпарадкоўвае даданыя сказы з прычынным значэннем; па знач. супадае са злучнікам «таму што».

Хадзем шпарчэй, бо спознімся.

2. злуч. прычынна-супраціўны. Злучае сказы, якія паказваюць на прычыну неабходнасці дзеяння, па сваім знач. набліжаецца да злучнікаў «а то», «іначай».

Я закончу, бо расказваць прыйшлося б цэлы дзень.

3. часц. Ужыв. пасля слова з лагічным націскам і служыць для ўказання на дадзенае слова (разм.).

Праўду бо кажуць: не гані каня дубцом, а гані аўсом.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

упра́віць, -а́ўлю, -а́віш, -а́віць; -а́ў; -а́ўлены; зак.

1. што. Уставіць на сваё месца (вывіхнутае).

У. сустаў.

2. перан., каго-што. Аддаць, прадаць; загубіць, знішчыць.

У. многа лесу.

У. каня.

3. каго-што. Даць увязнуць (разм.).

У. воз у гразь.

4. што і чаго. Даглядзець, усё зрабіць (па гаспадарцы; разм.).

Прошаным канём гаспадаркі не ўправіш (прыказка).

|| незак. упраўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. упра́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 і 3 знач.) і упраўля́нне, -я, н. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

павярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак.

1. каго-што. Варочаючы, змяніць становішча каго-, чаго-н.

П. ключ.

П. хворага на бок.

2. каго-што і без дап. Змяніць напрамак, шлях руху.

П. з вуліцы ў завулак.

П. каня назад.

Дарога павярнула ў лес.

3. перан., што. Даць чаму-н. іншы напрамак, развіццё.

П. гаворку на іншы лад.

П. справу па-свойму.

|| незак. паваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. паваро́т, -у, М -ро́це, мн. -ы, -аў, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Вадзі́ла 1 ’вага ў студні з жураўлём’ (ДАБМ, 809). Да вадзіць 1. Словаўтваральная паралель тачыла.

Вадзі́ла 2 ’павадок у каня’ (Дзмітр.). Да вадзіць. Параўн., аднак, рус. удила ’тс’.

Вадзі́ла 3 ’прылада гнуць палазы’ (Бяльк.). Да вадзіць. Параўн. укр. водило ’доўгая жэрдка, варочаючы якой згінаюць калёсны вобад’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сяўрэ́каць ’гаварыць злосна’ (КСТ), сеўрэ́каць ’тс’ (ТС). Відаць, экспрэсіўнае ўтварэнне ад сеўкаць, сяўкаць (гл.) па тыпу шаўкаць, шаўрыкаць, гл. Параўн., аднак, польск. siewrać ’гаварыць мовай злодзеяў’ (Каня, Słownik), аргат. siwrać ’гаварыць’, якое параўноўваецца з рус. аргат. се́врить ’разумець’, што выводзіцца з новагрэч. (e)skeurō (Варш. сл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Канава́л ’лекар без спецыяльнай ветэрынарнай адукацыі, які займаецца лячэннем і накладаннем коней і быкоў’, ’дрэнны ўрач, невук у медыцыне’ (ТСБМ, Бяльк., Янк. 1; мазыр., З нар. сл.; навагр., Нар. словатв.). Укр. коновал, рус. конова́л, арханг., ленінград., наўг. конева́л. Ст.-рус. коневалъ, коновалъ (XVI ст.). Запазычана са ст.-польск. konawał ’тс’ (Фасмер, 2, 311), якое з koń ’конь’ і walić ’паваліць’, напр. рус. вали́ть (каня, быка) ’пакладаць’ з першаснага значэння ’той, хто валіць (кладзе) каня перад пакладаннем’. Аднак Слаўскі (2, 426) гэту лексему адносіць у разрад прасл. (паўн.-слав.) konovalъ. І Трубачоў (Эт. сл., 10, 194) разглядае яе як прасл. разам з іншымі, падобнымі да яе: konoderъ ’каналуп’, konokradъ ’канакрад’, konopasъ ’канапас’, konoščipъ ’мядзведка, Grillotalpa vulgaris’ konovęzь ’канавязь’, konovodъ ’канавод’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

take the bit in one’s teeth

а) ісьці́ напрало́м, дзе́йнічаць без агля́дкі, ні з чым ня лі́чачыся

б) (пра каня́) закусі́ць цу́глі, занату́рыцца

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

paw

[pɔ]

1.

n.

ла́па f.

2.

v.

1) дакрана́цца, хапа́ць або́ біць ла́пай

2) біць капыто́м у зямлю́ (пра каня́)

3) ца́паць, ма́цаць

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

агло́блі, аглабель, Д аглоблям; адз. аглобля, ‑і, ж.

Пара жардзін, прымацаваных канцамі да пярэдняй восі воза, у якія запрагаюць каня.

•••

(Быць) у аглоблях — выконваць якія‑н. цяжкія абавязкі.

Запрэгчы ў аглоблі гл. запрэгчы.

Ні па кані ні па аглоблях гл. конь.

Павярнуць (завярнуць) аглоблі гл. павярнуць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)