Ту́праш ’зараз, у дадзены момант, неадкладна’ (ваўк., Бел. дыял. 3). Рэдкая паралель да ст.-слав. топрьво ‘ў першы раз, толькі што’ (СССл.), параўн. рус. ту́порва ‘тады’, якое Фасмер (4, 122) выводзіць са спалучэння (в) ту пору + часціца ‑ва. Бліжэй да беларускага слова рус. дыял. вту́порож ‘тады’ са стратай ненаціскнога галоснага ў канцы слова і далучэннем партыкулы ‑ж (Анікін, РЭС, 9, 81), гл. ж, жа. Не выключае, што слова працягвае архаічную форму *топрь(во)ж(е) са спрашчэннем канца спалучэння і пераходам о > у пад націскам перад п, параўн. рус. дыял. вту́перь ‘цяпер’ (Анікін, РЭС, 9, 96); зыходныя формы то і н. р. прьво, пьрво, гл. первы, тапер.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

zúneigen

1.

vt схіля́ць (каго-н. да чаго-н.)

2.vi i (sich) схіля́цца

j-m zúgeneigt sein — быць схі́льным да каго́-н.

der Sómmer neigt sich dem Énde zu — ле́та хі́ліцца [набліжа́ецца] да ка́нца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Sit tibi consultum: mulierum spernere vultum

Вось табе добрая парада: пагарджай жаночай прыгажосцю.

Вот тебе добрый совет: презирай женскую красоту.

бел. 3 красы вады не піць. Не краса красіць, а розум. Краса да вянцэ, а розум да канца. Не шукай красаты, а шукай дабраты. 3 ліца не спячэш блінца. Красатой гаршка не закрасіш. Не той харош, хто тварам прыгож, а той харош, хто на спра­ву гож.

рус. Не ищи красоты, а ищи доброты. Не гонись за красотой, тянись за разумом. Красота до вечера, доброта навек. Красоту уносят годы, доброту не унесут. С лица воду не пить, умела бы пироги печь. Красотой сыт не будешь. Красота приглядится, а ум вперёд пригодится.

фр. Bonté dépasse beauté (Доброта превосходит красоту). Beauté de femme n’enrichit l’homme (Женская красота не обогощает мужчину).

англ. Beauty is but skin deep (Красота не глубже кожи). Virtue lives when beauty dies (Добродетель живёт, когда красота уже умерла).

нем. Ach wie bald schwindet Schönheit und Gestalt (Ax, как скоро исчезает красота и форма). Schön Gestalt verliert sich (Прекрасная форма теряется).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

дагна́ць, ‑ганю, ‑гоніш, ‑гоніць; зак., каго-што.

1. Параўняцца з кім‑, чым‑н., што рухаецца наперадзе; нагнаць. Раман пусціўся шпарчэй, думаў, можа дагоніць на Лавацкім полі Раіну. Пташнікаў. Таццянка кінулася даганяць. Дагнала і ледзь-ледзь абхапіла рукамі, такі вялікі быў мяч. Юрэвіч. Каля пушчы, каля броду Нас дагнала непагода. Танк. // перан. Параўняцца ў поспехах, росце і пад. з тым, хто апярэджваў. Прыйшоў у школу Піліпка, калі складанне простых дробаў канчалі ўжо, і нічога, дагнаў. Навуменка. Хаця выпрацоўка.. [Васіля] і павялічылася, Алены ён усё-такі не дагнаў. Чарнышэвіч.

2. Прыгнаць куды‑н., у якое‑н. месца. Дагнаць кароў да лесу. Дагнаць машыну да горада. // перан. Разм. Давесці да якіх‑н. паказчыкаў. Дагнаць выпрацоўку да 150 працэнтаў.

3. Падагнаць, наладзіць як трэба. Каса чыя нядобра косіць — Няхай Антося ён папросіць: Антось наладзіць — так дагоніць, Тады пабач, як загамоніць. Колас.

4. Давесці што‑н. распачатае да канца або да пэўнай мяжы. Дагнаць баразну да канца. Дагнаць цвік да сярэдзіны. □ Цімох дагнаў пракос да карчоў, вярнуўся назад. Капыловіч. // Закончыць перагонку якіх‑н. вадкасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мадэрні́зм

(фр. modernisme, ад moderne = навейшы, сучасны)

агульная назва шматлікіх супярэчлівых кірункаў у літаратуры і мастацтве канца 19 — пач. 20 ст. (кубізм, дадаізм, сюррэалізм, футурызм, экспрэсіянізм і інш.), якія ў канчатковым выніку адмовіліся ад традыцый папярэдняй мастацкай культуры, выявілі тэндэнцыю да ірацыяналізму, суб’ектывізму, схільнасць да авангардызму і фармалізму ў галіне мастацкай формы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дагарэ́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Згарэць да канца ці да якога‑н. месца. Хата дагарэла. Адна абкураная печ сіратліва стаяла на вогнішчы. Шамякін. Вэня.. трымаў рукі ў саломе, пакуль запалка не дагарэла да пальцаў. Чорны.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.); перан. Перастаць свяціцца; патухнуць. А зара як дагарыць, Усё звоняць камары. Танк.

3. перан. Зачахнуць, памерці. Увосень здароўе Зосі вельмі пагоршылася, і яна дагарэла, як свечка, на віду ў любага чалавека. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дары́ць ​1, дару, дорыш, дорыць; незак.

1. што. Даваць у якасці падарунка, аддаваць бязвыплатна. Дарыць кветкі. □ Падарункі, вядома, могуць быць розныя. Гэта ўжо ў залежнасці ад матэрыяльных магчымасцей таго, хто дорыць. Лынькоў. Дзяўчаты з усмешкай Дарылі [салдатам] букеты. Танк.

2. каго. Даваць каму‑н. падарунак, падарункі; абдорваць. Дарыць маладых. // чым. Даваць каму‑н. міласціну. [Марыля:] Чым больш на жабраку торбаў, тым лепш такога дораць. Купала.

дары́ць ​2, ‑рыю, ‑рыеш, ‑рые; зак., што.

Скончыць рыць; вырыць да канца ці да якога‑н. месца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фала́нга ​1, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.

1. Баявы парадак пяхоты і конніцы ў старажытных грэкаў, шчыльна самкнуты строй з некалькіх шарэнгаў.

2. перан. Кніжн. Рад, шарэнга каго‑, чаго‑н. Без канца доўгая фаланга чаўноў і лодак упіраецца ў бераг вострымі насамі. Колас.

3. Вялікая абшчына, камуна (у сацыяльным утапічным вучэнні фур’ерыстаў).

4. Іспанская фашысцкая партыя.

[Грэч. phalanx.]

фала́нга ​2, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.

У анатоміі кожная з трох кароткіх трубчастых костачак пальца.

[Грэч. phalanx.]

фала́нга ​3, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.

Ядавітая жывёліна класа павукападобных.

[Грэч. phalanx.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

АНГЛАСАКСО́НСКАЕ ЗАВАЯВА́ННЕ,

заваяванне Брытаніі паўн.-герм. плямёнамі англаў, саксаў, ютаў і фрызаў у 5—6 ст. Іх пірацкія напады на Брытанію з сярэдзіны 5 ст. змяніліся перасяленнем у прыбярэжныя раёны і ў глыб краіны. Нягледзячы на ўпартае супраціўленне брытаў і кельтаў, большая частка Брытаніі да канца 6 ст. была заваявана, а брыты знішчаны, заваяваны або выцеснены ў Шатландыю, Уэльс і на кантынент. Склаліся англасаксонскія каралеўствы Кент, Уэсекс, Сусекс, Эсекс, Усх. Англія, Нартумбрыя, Мерсія.

т. 1, с. 346

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БЕЛ (Bell) Даніэль

(н. 10.5.1919, Нью-Йорк),

амерыканскі сацыёлаг і публіцыст. Праф. Калумбійскага (1952—69) і Гарвардскага (з 1969) ун-таў. Старшыня «Камісіі 2000 года» Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук. Адзін са стваральнікаў канцэпцыі «постіндустрыяльнага грамадства» і «канца веку ідэалогіі», тэарэтык сац. прагназавання і планавання. Гал. працы: «Канец ідэалогіі» (1960), «Капіталізм сёння» (1971), «Станаўленне постіндустрыяльнага грамадства» (1973), «Супярэчнасці капіталістычнай культуры» (1976) і інш.

Літ.:

Деменченок Э.В. Современная технократическая идеология США. М., 1984.

т. 2, с. 378

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)