род кветкавых раслін сям. складанакветных. Каля 200 відаў. Трапляецца на ўсіх кантынентах, пашырана пераважна ў Паўн. Амерыцы. На Беларусі 3 дзікарослыя віды: К. едкая (E. acris, нар. назвы доля, дольнік, загадкі, сіналой, пушкі), К. канадская (E. canadensis, нар. назвы манікта, калатоўка), К. аднагадовая (E. annuus) і 4 інтрадукаваныя. Трапляюцца на палях, засмечаных мясцінах, уздоўж дарог.
Адна-, двух- і шматгадовыя травяністыя расліны і паўкусты з прамастойным, апушаным цвёрдымі валаскамі сцяблом, выш. да 70 см. Лісце чаргаванае, цэласнае, па краі гладкае ці зубчастае. Кветкавыя кошыкі сабраны ў гронкападобныя мяцёлчатыя суквецці. Плод — сямянка. Лек., меданосныя і дэкар. расліны.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
полімеры́я
(гр. polymeria = наяўнасць многіх частак)
1) наяўнасць двух або больш рэчываў аднолькавага працэнтнага складу хімічных элементаў, але розных па малекулярнай масе;
2) з’ява ўзаемадзеяння розных генаў, якія ўплываюць на развіццё той самай прыметы ў адным напрамку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
сінергі́я
(гр. synergeia = супрацоўніцтва)
1) фізіял. сумеснае дзеянне якіх-н. органаў або сістэм;
2) фарм. рэакцыя арганізма на камбінаванае ўздзеянне двух або некалькіх лекавых рэчываў, калі гэта ўздзеянне больш моцнае, чым было б уздзеянне кожнага кампанента паасобку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ша́хматы
(перс. śâh mat = шах памёр)
1) гульня двух партнёраў на раздзеленай на 64 светлыя і цёмныя клеткі дошцы 16 белымі і 16 чорнымі фігурамі з мэтай аб’явіць мат каралю праціўніка;
2) набор фігур для такой гульні.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
заста́ва
1. Загарода на дарогах і ўездах; брама (БРС). Тое ж шляхба́ўма, жардзі́на, каранці́н, я́шчур (Слаўг.).
2. Штучнае возера на рэчцы з прасцейшай плацінай у выглядзе двух радоў паляў і гаці пасярэдзіне; ставок (Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж за́стаў (Паст.), заста́ў (Слаўг.).
3. У актах. Зямля, зямельная маёмасць, якая набыта крэдыторам шляхам залогу pactum fuduciae да моманту выплаты доўгу (Гродз. 1539 АВК, XVII, № 18).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Est avis in dextra melior quam quattuor extra
Лепш адна птушка ў правай руцэ, чым чатыры ў паветры.
Лучше одна птица в правой руке, чем четыре в воздухе.
бел. Лепш злавіць маленькую рыбку, чым вялікую жабу. Лепш пагана ехаць, чым добра ісці. Лепш верабей у руцэ, чым голуб на страсе. Лепш сініца/верабей у руцэ, чым журавель/жораў у небе.
рус. Лучше синица в руках, чем журавль в небе. Лучше яйцо сегодня, чем курица завтра. Не сули бычка, дай стакан молочка. Не сули собаке пирога, а дай краюху. Ближняя соломка лучше дальнего сенца. Лучше голубь в тарелке, чем глухарь на току. Лучше воробей в руке, чем петух на кровле.
фр. Moineau a la main vaut mieux que la grue qui vole (Воробей в руках лучше, чем журавль, который летает).
англ. A bird in the hand is worth two in the bush (Птица в руке стоит двух в кустах). One today is worth two tomorrows (Одно «сегодня» лучше двух «завтра»).
нем. Besser ein dürrer Hab’ ich als ein fetter Hätt’ ich (Лучше худой ястреб, чем жирный ястребёнок). Besser ein Sperling in der Hand als ein Kranich auf dem Dache (Лучше воробей в руке, чем журавль на крыше). Ein Vogel in der Hand als zehn über Land (Одна птица в руке, чем десять над землёй/в небе). Ein Sperling in der Hand ist besser als zehn auf dem Dache (Один воробей в руке лучше, чем десять на крыше).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Вуця́ ’качаня’ (брагін., Ант., 246: «Пытай, маці, да ў шэрага вуцяці… Да шэрае вуця да й на моры начуе…»); параўн. укр.утя́, род. скл. утя́ти ’тс’ (але дзіцячае у́тя, род. скл. у́ти ’качка’), вутя́ (палес.), рус.утя́, ву́тя (бранск.) ’тс’. Відаць, архаізм; узыходзіць да прасл.*ǫws.
Ву́ця, род. скл. ву́ці дзіцячае ’качка’ (КЭС); параўн. укр.у́тя ’тс’. Хутчэй за ўсё трансфармаванае, згодна з асаблівасцямі ўтварэння т. зв. дзіцячых слоў (скарачэнне да двух кладоў, змякчэнне канцавых зычных, спецыяльная суфіксацыя і пад.), зыходнае слова тыпу ву́тва (ву́таўка), ву́тка (ву́тачка), вуцяня́ і пад.; параўн. ко́ця (< кот, коцік), ко́ся (< конь, конік) і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ганта́ль ’ганталь’ (БРС, Сцяшк. МГ, Шат.). Укр.гонта́ль ’тс’, рус.дыял. (на тэрыторыі Літвы) го́нталь. Знешне падобнае на ўтварэнне ад гонт (гл.), суф. ‑аль. Але вельмі падазронае падабенства з фармацыямі тыпу ўкр.бретна́ль ’цвік для дошак’, гухна́ль ’цвік для падковы’, польск.hufnal і г. д., якія запазычаны з ням.Brettnagel, Hufnagel і дзе другая частка ням. складаных слоў (Nagel) прадстаўлена як ‑nal. Калі прыняць, што гонт некаторыя этымолагі выводзяць з ням.gant (дыял.), то можна лічыць, што магло існаваць і ням. (дыял.) gantnagel, з якога магло атрымацца (дысіміляцыя або выпадзенне аднаго з двухn — n) або *гонталь, або *готналь. Атрымалася першае.
3.(ткацкий стан) обл. кро́сны, род. кро́сен и красён ед. нет;
4.(штука ткани) обл. суво́й, род. суво́я м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наву́шнікі, ‑аў; адз. навушнік, ‑а, м.
1. Частка шапкі, якая адкладаецца на вушы, або спецыяльнае прыстасаванне для засцярогі вушэй ад холаду. Міхась ходзіць з голымі рукамі, хоць рукавіцы ў кішэні, грудзіна заўсёды расхрыстаная, у самы вялікі мароз не апусціць навушнікаў у шапцы.Дамашэвіч.
2. Прылада для слухання гукаперадач, якая складаецца з двух слыхавых апаратаў, што надзяваюцца на вушы. Сяргей яшчэ некалькі разоў перадаў пазыўныя, паслухаў і нервова зняў навушнікі.Няхай.Каля стала белагаловы хлапчук круціць дэтэктарны прыёмнік і нешта слухае ў навушніках.Кучар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
